Dobór i użytkowanie środków ochrony układu oddechowego

Norma PN-EN 133 "Sprzęt ochrony układu oddechowego. Podział" wyróżnia dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu oddechowego:

• występowanie w powietrzu szkodliwych substancji w postaci pyłów, gazów, oparów itp.,
• niedobór tlenu w powietrzu (poniżej 17%).

Powyższa klasyfikacja dopuszcza dwie metody ochrony dróg oddechowych:

• oczyszczanie wdychanego powietrza (sprzęt oczyszczający),
• dostarczanie powietrza ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt izolujący).

Sprzęt oczyszczający oczyszcza wdychane powietrze ze szkodliwych substancji chemicznych oraz pyłów. Oczyszczanie powietrza odbywa się poprzez:

Filtry, pochłaniacze i filtropochłaniacze nie są samodzielną ochroną, lecz wymagają skompletowania z częścią twarzową. Wyjątek stanowią jedynie półmaski jednorazowe.
Zobacz klasyfikację filtrów i pochłaniaczy.
Sprzęt oczyszczający może być dodatkowo wyposażony w elementy wspomagające lub wymuszające przepływ powietrza.

Sprzęt izolujący zapewnia dopływ czystego powietrza z niezależnego źródła, co zapewnia, że szkodliwe powietrze znajdujące się w danym środowisku pracy nie dotrze do płuc użytkownika.

Sprzęt izolujący stosujemy w przypadku, gdy:

• występuje zbyt mało tlenu w powietrzu — poniżej 17%,
• stężenie szkodliwych substancji nie jest znane lub jest bardzo duże,
• filtracja nie jest skuteczna dla danego zanieczyszczenia,
• niebezpieczna substancja w postaci gazu jest bezwonna

Kategorię tę dzieli się na sprzęt izolujący:

• stacjonarny (aparaty wężowe sprężonego powietrza),
• autonomiczny (aparaty butlowe lub regeneracyjne).

Jak używany jest sprzęt ucieczkowy? Czy w miejscu pracy występuje zagrożenie nagłego uwolnienia substancji chemicznych? A może istnieje ryzyko nagłego niedoboru tlenu w powietrzu? W takim wypadku należy zawsze stawiać na bezpieczeństwo i nosić ze sobą aparat ucieczkowy. Aparat tego typu może ocalić życie, zapewniając czyste powietrze podczas ewakuacji. 

Podczas doboru odpowiedniej ochrony dróg oddechowych należy uwzględnić poniższe czynniki:

• Ilość tlenu we wdychanym powietrzu — jeżeli zawartość tlenu wynosi poniżej 17% lub istnieje ryzyko przekroczenia tej granicy, to należy stosować wyłącznie sprzęt izolujący (maski z doprowadzeniem sprężonego powietrza z zewnątrz lub aparaty butlowe). Należy mieć na uwadze, że zawartość tlenu może nagle ulec zmniejszeniu np. w ograniczonych przestrzeniach takich jak zbiorniki, studzienki, kanały, itp., lub też gdy tlen może zostać wyparty przez inny gaz.
• Rodzaj substancji niebezpiecznej — w pierwszej kolejności należy zidentyfikować szkodliwe substancje. Jeśli rodzaj zanieczyszczeń nie jest znany, to nie można stosować sprzętu oczyszczającego a jedynie sprzęt izolujący.
• Forma zanieczyszczeń — należy określić czy zanieczyszczenia występują w postaci:
  
  • pyłów lub aerozoli na bazie wody — stosować należy filtry do cząstek stałych (S),
  • aerosolu z ciekłą fazą rozproszoną — stosować należy filtry do cząstek stałych i cieczy (SL),
  • gazu i pary — stosować należy pochłaniacze,
  • kombinacji aerozoli, par i gazów — stosować należy filtropochłaniacze,
• Stężenie substancji niebezpiecznej — na stanowisku należy dokonać pomiaru średniej ważonej stężenia niebezpiecznych substancji podczas 8-godzinnego czasu pracy. Wynik pomiaru należy porównać do Najwyższego Dopuszczalnego Stężenia (NDS) dla danej substancji.
  Jeżeli otrzymany wynik pomiaru jest mniejszy od NDS to ochrona dróg oddechowych nie jest konieczna.
  Jeżeli otrzymany wynik pomiaru jest większy od NDS to należy dobrać właściwą ochronę.
• Czy substancja niebezpieczna ma woń i/lub smak — jeżeli substancja jest pozbawiona woni i zapachu to zaleca się stosowanie sprzętu izolującego. Stosując sprzęt oczyszczający, użytkownik nie jest w stanie stwierdzić czy doszło do "przebicia" pochłaniacza.

• Intensywność pracy — stopień wysiłku przy pracy wiąże się z większą ilością powietrza wdychanego przez pracownika, co prowadzi do wzrostu oporów oddychania. Zaleca się np. stosowanie filtrów o dużej pyłochłonności, które nie doprowadzają tak szybko do wzrostu oporów oddychania w miarę zanieczyszczania. Można również rozważyć zastosowanie systemu z nawiewem powietrza.
• Czas pracy — czas użycia sprzętu ochrony dróg oddechowych jest niekiedy ograniczony własnościami samego sprzętu, np. aparat oddechowy butlowy ma ograniczoną ilość powietrza w butlach. Bardzo wysoka koncentracja niebezpiecznej substancji wpływa na skrócenie czasu używania pochłaniacza. Podczas długiego czasu pracy ważne jest stosowanie wysokiej jakości sprzętu wpływającego na komfort użytkowania. Można również rozważyć zastosowanie systemu z nawiewem powietrza.
• Temperatura otoczenia, wilgotność — podwyższona temperatura na stanowisku pracy prowadzi do wzrostu wysiłku, szczególnie w połączeniu z dużą wilgotnością — zalecenia takie jak przy dużej intensywności pracy. Ponadto należy mieć świadomość, że podwyższona temperatura i duża wilgotność może wpłynąć na skrócenie czasu działania pochłaniacza.
• Widoczność — wszystkie typy ochron dróg oddechowych zmniejszają pole widzenia. Szczególnie dotyczy to masek pełnotwarzowych — powinny być więc wyposażone w wizjer o dużym polu widzenia.
• Mobilność — sprzęt ochrony dróg oddechowych częściowo ogranicza możliwość swobodnego poruszania się pracownika. Dotyczy się to ciasnych przestrzeni lub np. systemu z wężowym dostarczeniem sprężonego powietrza — pracownik jest zmuszony do ciągnięcia węża, a dodatkowo jest niebezpieczeństwo jego zagięcia.
• Komunikacja — części twarzowe sprzętu zniekształcają głos, ale komunikacja jest możliwa w stosunkowo cichym miejscu i na krótkie odległości. Niektóre maski mają wbudowaną membranę ułatwiającą rozmowy.
• Współpraca z innym sprzętem ochrony osobistej — uwzględnić należy wpływ innego sprzętu ochrony osobistej na szczelność części twarzowej. W szczególności dotyczy to okularów. Jeżeli okulary znacznie zmniejszają szczelność maski pełnotwarzowej to lepiej użyć półmaski. W przypadku noszenia maski pełnotwarzowej i jednoczesnej konieczności ochrony słuchu lepiej zastosować wkładki przeciwhałasowe niż nauszniki.
• Szczelność maski — bardzo ważne jest zapewnienie prawidłowej szczelności części twarzowej. Użytkownicy mogą mieć różne kształty i rozmiar twarzy oraz zarost. Maski i półmaski dostarczane są też w różnych rozmiarach. Ważne jest, aby każdy przed noszeniem maski sprawdził jej szczelność przylegania – w przypadku półmasek i masek należy dłonią zatkać wloty powietrza i starać się wykonać wdech obserwując jednocześnie czy nie ma przecieków powietrza w miejscach styku maski z twarzą. Dla osób ze szczególnie obfitym zarostem twarzy pozostają np. systemy z nawiewem powietrza wytwarzające pewne nadciśnienie w okolicy twarzy.

Lekceważenie skutków narażenia na rozpuszczalniki organiczne, pyły, izocyjaniany podczas prac lakierniczych i malarskich mogą nieść poważne konsekwencje zdrowotne nawet za 10-15 lat.

Cząstki dymu, gazy Niebezpieczne gazy i pyły powstałe na skutek lutowania, spawania, cięcia, szlifowania, wiercenia lub klejenia stanowią poważne zagrożenie dla narządów oddechowych.

Pyły powstające podczas obróbki i przetwarzania drewna oraz materiałów pochodnych mogą powodować raka u ludzi. W takim wypadku konieczne może okazać się użycie pochłaniacza.

Pyły mogą z pozoru wydawać się niegroźne, jednak może powodować stałe obciążenie układu oddechowego. Prace niezwiązane bezpośrednio z pyłami mogą powodować wysokie stężenia pyłów. Pyły pozostają w powietrzu oddechowym przez wiele godzin i w efekcie stanowią zagrożenie.

Wiemy, że dobór odpowiednich części wymiennych (filtrów, pochłaniaczy i filtropochłaniaczy) jest skomplikowany, dlatego zalecamy skorzystanie z przewodnika doboru filtrów DRAGER, który zawiera rozbudowaną listę substancji wraz z typem filtra, który należy zastosować.