Podstawowe informacje

Sprzęt chroniący drogi oddechowe przed substancjami chemicznymi, gazami i pyłami zalicza się do III kategorii wg Dyrektywy 89/686/EWG, czyli należy do środków związanych z najwyższym ryzykiem utraty zdrowia. Jest to spowodowane tym, że wchłaniane do organizmu niebezpieczne substancje chemiczne mogą spowodować wiele chorób groźnych dla zdrowia i życia człowieka.

Stosowanie środków ochrony układu oddechowego podczas pracy wymagane jest gdy:

• zawartość tlenu we wdychanym powietrzu jest niższa niż 17% jego składu,
• stężenie niebezpiecznych substancji w powietrzu przekracza Najwyższe Dopuszczalne Stężenia (NDS) dla tych substancji,
• temperatura wdychanego powietrza przekracza dopuszczalną normę, w której człowiek może pracować.

Norma PN-EN 133 "Sprzęt ochrony układu oddechowego. Podział" wyróżnia dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu oddechowego:

• występowanie w powietrzu szkodliwych substancji w postaci pyłów, gazów, oparów itp.,
• niedobór tlenu w powietrzu (poniżej 17%).

Powyższa klasyfikacja dopuszcza dwie metody ochrony dróg oddechowych:

• oczyszczanie wdychanego powietrza (sprzęt oczyszczający),
• dostarczanie powietrza ze źródła wolnego od zanieczyszczeń (sprzęt izolujący).

Sprzęt oczyszczający oczyszcza wdychane powietrze ze szkodliwych substancji chemicznych oraz pyłów. Oczyszczanie powietrza odbywa się poprzez:

Filtry, pochłaniacze i filtropochłaniacze nie są samodzielną ochroną, lecz wymagają skompletowania z częścią twarzową. Wyjątek stanowią jedynie półmaski jednorazowe.
Zobacz klasyfikację filtrów i pochłaniaczy.
Sprzęt oczyszczający może być dodatkowo wyposażony w elementy wspomagające lub wymuszające przepływ powietrza.


Ze względu na rozwiązanie części twarzowej sprzęt ochrony dróg oddechowych dzielimy na:

Sprzęt izolujący zapewnia dopływ czystego powietrza z niezależnego źródła, co zapewnia, że szkodliwe powietrze znajdujące się w danym środowisku pracy nie dotrze do płuc użytkownika.

Sprzęt izolujący stosujemy w przypadku, gdy:

• występuje zbyt mało tlenu w powietrzu — poniżej 17%,
• stężenie szkodliwych substancji nie jest znane lub jest bardzo duże,
• filtracja nie jest skuteczna dla danego zanieczyszczenia,
• niebezpieczna substancja w postaci gazu jest bezwonna

Kategorię tę dzieli się na sprzęt izolujący:

• stacjonarny (aparaty wężowe sprężonego powietrza),
• autonomiczny (aparaty butlowe lub regeneracyjne).

Osobną grupę ochron dróg oddechowych stanowi tzw. sprzęt ucieczkowy,  który przeznaczony jest do stosowania podczas ewakuacji ze strefy zagrożenia. Nie jest to sprzęt do użytkowania podczas pracy, tylko w nagłych wypadkach, gdy należy jak najszybciej opuścić skażone środowisko.

NDS — Najwyższe Dopuszczalne Stężenie — wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
NDSCh — Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe — wartość średnia stężenia, która nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.
NDSP — Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe — wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie.

Aktualne wartości NDS, NDSCh i NDSP publikowane są w rozporządzeniach Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
 
Wskaźnik ochrony — pokazuje, ile razy zmniejszy się zanieczyszczenie powietrza po przejściu przez sprzęt oczyszczający (np. maskę z pochłaniaczem). Wskaźnik ochrony uwzględnia przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza maski na skutek penetracji w filtrze lub pochłaniaczu oraz na skutek nieszczelności przylegania maski. Wskaźnik ochrony może być nominalny (NPF) lub spodziewany APF).
NPF — Nominalny wskaźnik ochrony (Nominal Protection Factor) - teoretyczny poziom ochrony zapewniany przez sprzęt ochrony dróg oddechowych stworzony na podstawie pomiarów wykonanych w laboratorium.
APF — spodziewany wskaźnik ochrony (Assigned Protection Factor) - to poziom ochrony układu oddechowego w miejscu pracy, który rzeczywiście może zostać osiągnięty przez odpowiednio wyszkolonych i nadzorowanych pracowników. Poziom ochrony w rzeczywistym miejscu pracy często jest znacznie niższy niż zmierzony w symulowanych warunkach laboratoryjnych. Przy wyborze sprzętu oczyszczającego należy kierować się wartościami APF.

• P&SA – Systemy z wymuszonym przepływem powietrza i zasilane sprężonym powietrzem.
  Ważne: Systemy zasilane sprężonym powietrzem uważa się za systemy o stałym przepływie powietrza. Systemy zasilane sprężonym powietrzem są wyposażone w aparat dawkujący (DV)
• SCBA – Autonomiczny aparat powietrzny
• RAS – System ochrony dróg oddechowych zasilany sprężonym powietrzem
• PAPR – System ochrony dróg oddechowych z wymuszonym przepływem powietrza
• NPF – Nominalny współczynnik ochrony
• APF – Wyznaczony współczynnik ochrony
• CAST – Przewód doprowadzający sprężone powietrze
•  l/min lub lpm - litry na minutę (miara przepływu powietrza)
• MMDF - Minimalny projektowany przepływ producenta
• IP – Stopień ochrony
• ATEX – Zatwierdzenie do stosowania w atmosferach, gdzie istnieje zagrożenie wybuchem
• IS – Iskrobezpieczny
• Filtry/pochłaniacze
  • A – Pary organiczne o temperaturze wrzenia > 65°C
  • B – Gazy i pary nieorganiczne
  • E – Kwaśne gazy
  • K – Amoniak i jego pochodne
  • P – Cząstki stałe

• PN-EN 149+A1:2010 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Półmaski filtrujące do ochrony przed cząstkami - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 405+A1:2010 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Półmaski pochłaniające lub filtrującopochłaniające z zaworami - Wymagania, badanie, znakowanie.

• PN-EN 136:2001. Sprzęt ochrony układu oddechowego - Maski - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 140:2001Sprzęt ochrony układu oddechowego - Półmaski i ćwierćmaski - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 143:2004 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Filtry - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 14387+A1:2010 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Pochłaniacze i filtropochłaniacze - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 148-1:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Gwinty do części twarzowych – Łącznik z gwintem okrągłym.
• PN-EN 148-2:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Gwinty do części twarzowych – Łącznik centralny.
• PN-EN 148-3:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Gwinty do części twarzowych – Łącznik z gwintem M 45 x 3.

• PN-EN 12941:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Oczyszczający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w hełm lub kaptur - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 12942:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Oczyszczający sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w maski, półmaski lub ćwierćmaski - Wymagania, badanie, znakowanie.

• PN-EN 14594:2007 Sprzęt ochrony układu oddechowego -- Aparaty wężowe sprężonego powietrza o przepływie ciągłym -- Wymagania, badanie, znakowanie.

• PN-EN 137:2008 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem wyposażone w maskę - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN EN 145:2000 Sprzęt ochrony układu oddechowego - Aparaty regeneracyjne ze sprężonym tlenem lub mieszanką sprężonego tlenu z azotem - Wymagania, badanie, znakowanie.

• PN-EN 402:2005 Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego - Ucieczkowe aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem z automatem oddechowym wyposażone w maskę lub zespół ustnika - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN EN 403:2007 Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego - Sprzęt oczyszczający wyposażony w kaptur, przeznaczony do użycia podczas pożaru - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN-EN 1146:2007 Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego - Ucieczkowe aparaty powietrzne butlowe z kapturem - Wymagania, badanie, znakowanie.
• PN EN 13794:2005 Ucieczkowy sprzęt ochrony układu oddechowego - Ucieczkowe aparaty regeneracyjne - Wymagania, badanie, znakowanie.