Hałas podstawowe informacje

Narząd słuchu umożliwia rozpoznawanie bodźców dźwiękowych z otoczenia. Uszy odbierają fale akustyczne – są wychwytywane przez małżowiny uszne. Kierują się do ucha środkowego, które znajduje się za błoną bębenkową. Fala dźwiękowa wprawia błonę w ruch, a powstałe w ten sposób drgania są następnie przenoszone na kosteczki słuchowe, aby finalnie trafić do ucha wewnętrznego.

Co powoduje, że hałas jest szkodlowy? Hałasem jest każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia, w szczególności prowadzić do utraty słuchu lub też niebezpieczny z innych względów. Długotrwały hałas to jedno z najczęściej pojawiających się zagrożeń w miejscu pracy. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom właściwej ochrony, która zabezpieczy ich przed negatywnym wpływem uciążliwych i szkodliwych dźwięków. 

Podstawowymi parametrami opisującymi dźwięk, a zatem i hałas są:

• Częstotliwość — wielkość wyrażana w Hertzach [Hz] określająca ilość drgań wykonanych w 1 sekundzie. Alternatywnie do częstotliwości dźwięku używamy pojęcia wysokości dźwięku. Człowiek słyszy dźwięki o częstotliwościach od 20 Hz (dźwięki niskie, basy) do 20 kHz (dźwięki wysokie). Są to zatem dźwięki słyszalne i w tym zakresie częstotliwości mamy do czynienia z tzw. hałasem słyszalnym. Dźwięki, których człowiek nie słyszy, o częstotliwościach niższych od 20 Hz, nazywa się infradźwiękami, a o częstotliwościach powyżej 20 kHz ultradźwiękami.
• Ciśnienie akustyczne — wielkość wyrażana w Pascalach [Pa] określająca niewielkie zmiany ciśnienia powietrza, w którym rozprzestrzenia się dźwięk. Najcichsze dźwięki słyszane przez człowieka mają ciśnienie akustyczne wynoszące 0,00002 Pa, zaś dźwięki, które powodują ból uszu ciśnienie ponad 60 Pa. Ze względu na bardzo duży zakres ciśnień akustycznych dźwięków odbieranych przez człowieka zamiast ciśnienia akustycznego wykorzystywana jest względna miara ciśnienia akustycznego, jaką jest poziom ciśnienia akustycznego wyrażony w decybelach [dB]. Jest to miara logarytmiczna, w której ciśnienie akustyczne dźwięku porównywane jest z ciśnieniem akustycznym odniesienia wynoszącym 0,00002 Pa (0 dB). 
• Ponieważ skala decybeli jest logarytmiczna, to wzrost o każde trzy decybele oznacza podwojenie intensywności dźwięku. Na przykład, zwykła rozmowa może wynosić 65 dB, a krzyk ok. 80 dB. Różnica wynosi jedynie 15 dB, ale krzyk wywołuje 32-krotnie większe ciśnienie akustyczne. Ciśnienie akustyczne wyrażone w decybelach określamy mianem poziomu natężenia dźwięku lub też poziomem natężenia hałasu.

Ucho ludzkie różnie odbiera dźwięki o różnych częstotliwościach. Najlepiej słyszymy dźwięki o częstotliwościach od 1kHz do 4kHz. Z tego powodu do oceny oddziaływania hałasu na człowieka, wprowadza się korekcję poziomów ciśnienia akustycznego zgodnie z tymi charakterystykami częstotliwościowymi. Poziom ciśnienia akustycznego skorygowany charakterystyką częstotliwościową A nazywany jest poziomem dźwięku A i oznaczone jako dB(A) i analogicznie skorygowany charakterystyką C jako db(C).

Zdefiniowane są trzy parametry charakteryzujące hałas w środowisku pracy:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (lub do tygodnia pracy) - działanie hałasu na organizm ludzki można porównać do działania promieni radioaktywnych — możemy przyjąć tylko określoną dawkę hałasu w określonym czasie. Wielkość dawki hałasu jest wprost proporcjonalna do czasu i poziomu (natężenia) dźwięku. Np. jeżeli dopuszczalny poziom ekspozycji na hałas wynosi 85dB(A) dla 8h/dobę to w hałasie o stałym poziomie 85dB(A) pracownik może przebywać maksymalnie 8h na dobę. Jeżeli jednak hałas zwiększy się do 88dB(A), a więc dwukrotnie (należy pamiętać o własności skali logarytmicznej! o czym była mowa wcześniej) to maksymalny czas przebywania w tym hałasie bez ochrony słuchu należy skrócić o połowę, a więc do 4h.
  Poziom ekspozycji na hałas zależy od tzw. równoważnego poziomu dźwięku A i obliczany jest w odniesieniu do 8-godzinnego dnia pracy lub tygodnia pracy (jeżeli poziom hałasu w poszczególnych dniach tygodnia jest różny). Równoważny poziom dźwięku A pozwala na oszacowanie skutków oddziaływania hałasu, którego poziom zmienia się w czasie. W przypadku gdy poziom dźwięku A hałasu nie zmienia się w czasie, a narażenie trwa 8 godzin, poziom dźwięku A hałasu wyrażony w decybelach jest równy jego poziomowi równoważnemu oraz poziomowi ekspozycji na hałas.
• maksymalny poziom dźwięku A — ta wartość hałasu nie może być przekroczona w żadnej chwili,
• szczytowy poziom dźwięku C — dotyczy dźwięków impulsowych — ta wartość hałasu nie może być przekroczona w żadnej chwili.

Obowiązujące przepisy określają poniższe wartości parametrów ze względu na ochronę słuchu pracowników:

• poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (lub do tygodnia pracy) - gdy zostanie przekroczona wartość 80dB(A) to pracodawca zobowiązany jest udostępnić  pracownikowi środki ochrony przed hałasem na jego indywidualne życzenie. Gdy zostanie przekroczona wartość 85dB(A) to należy stosować obowiązkowo środki ochrony przed hałasem.
• Maksymalny poziom dźwięku A — gdy zostanie przekroczona wartość 115dB(A) to należy stosować obowiązkowo środki ochrony przed hałasem,
• Szczytowy poziom dźwięku C — gdy zostanie przekroczona wartość 135dB(A) to należy stosować obowiązkowo środki ochrony przed hałasem.
  Podane wyżej wartości normatywne obowiązują, jeżeli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości niższych, np. na stanowisku pracy młodocianego maksymalny poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy (lub do tygodnia pracy) wynosi 80dB(A) a na stanowisku pracy kobiety w ciąży 65 dB(A).

Narażenie na hałas może spowodować wiele zagrożeń dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników:

• Utrata słuchu — nadmierny hałas uszkadza komórki rzęsate w ślimaku, części ucha wewnętrznego, doprowadzając do utraty słuchu. Kiedy określona grupa komórek obumiera, człowiek przestaje słyszeć tylko te częstotliwości dźwięków, za które komórki owe były odpowiedzialne. Nadal jednak słyszy tak szeroki zakres częstotliwości, że ta „niewielka strata” subiektywnie nie wpływa na ogólny odbiór bodźców. Taka uniwersalność słuchu jest cechą bardzo niebezpieczną, gdyż nikt nie podejrzewa u siebie uszkodzenia lub utraty słuchu, skoro w dalszym ciągu słyszy. Najczęściej dzieje się tak wówczas, gdy czułość komórek słuchowych w pozostałych częstotliwościach jest nadal bardzo dobra. Utrata słuchu najczęściej następuje stopniowo i bezboleśnie i przez to bardzo długo może pozostawać niezauważona, aż do momentu wystąpienia bardzo poważnych uszkodzeń. Hałasy poziomach przekraczających 130dB (w szczególności hałasy impulsowe), których poziom narasta w sposób gwałtowny (np.: uderzenia pras, wystrzały z broni palnej) są czynnikami szczególnie niebezpiecznymi, gdyż mogą spowodować natychmiastową utratę słuchu.
  Zawodowe uszkodzenie słuchu od wielu lat jest na pierwszym miejscu (pod względem liczebności rejestrowanych przypadków) na liście nieodwracalnych chorób zawodowych w Polsce.
• Skutki fizjologiczne — istnieją dowody na to, że narażenie na hałas oddziałuje na układ sercowo-naczyniowy, czego wynikiem jest uwolnienie katecholamin i podwyższenie ciśnienia krwi. Poziom katecholamin w krwi (w tym adrenaliny) jest związany ze stresem.
• Stres związany z pracą — stres związany z pracą rzadko posiada jedną przyczynę i zwykle powstaje w wyniku interakcji kilku czynników ryzyka. Hałas w środowisku pracy może być stresorem, nawet na całkiem niskim poziomie.
• Zwiększone ryzyko wypadku — wysokie poziomy hałasu utrudniają komunikację między pracownikami i słyszalność sygnałów alarmowych i tym samym zwiększając prawdopodobieństwo wypadków. Stres związany z pracą (którego czynnikiem może być hałas) może potęgować ten problem.

Należy zwrócić uwagę na to, że hałas jest niewidzialny, nie zawsze brzmi groźnie i niszczy słuch latami.
Przyjmuje się, że ludzkie ucho jest w stanie wychwycić dźwięki z zakresu od 0 do 120 dB. Dokładny wpływ hałasu na konkretnym poziomie na ludzki organizm prezentuje się następująco: 

• dźwięki do 35 dB – nie są groźne dla zdrowia, ale zbyt długa ekspozycja na hałas o takim natężeniu może powodować rozdrażnienie oraz irytację,
• dźwięki od 35 do 70 dB – to hałas, który znacząco utrudnia normalną komunikację i źle wpływa na układ nerwowy, 
• dźwięki od 70 do 85 dB – mogą powodować uszkodzenia słuchu oraz znacząco zmniejszają wydajność, 
• dźwięki od 80 do 130 dB – hałas o takim natężeniu to ogromne zagrożenie dla narządu słuchu oraz dla  układu nerwowego, powoduje także zaburzenia równowagi, 
• dźwięki powyżej 130 dB – powodują drgania organów wewnętrznych, mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia i powodować także inne schorzenia.

W przypadku, gdy zostanie osiągnięty szczytowy poziom dźwięku C oraz A lub dopuszczalny poziom hałasu w pracy zostanie przekroczony,  to pracodawca jest zobowiązany  w pierwszej kolejności do zredukowania oddziaływania źródła hałasu (zobacz: Systemy redukcji hałasu). Jeżeli hałas nadal jest przekraczany, to pracodawca musi zapewnić ochronniki słuchu, do których zalicza się nauszniki i wkładki przeciwhałasowe (zobacz: Dobór ochronników słuchu). 
Przepisy BHP jasno regulują obowiązki pracodawcy w zakresie zabezpieczenia narządu słuchu swoich pracowników. Musi dostarczyć indywidualne środki ochrony, jeśli parametry hałasu przekraczają 80 dB. W takiej sytuacji nie może jednak zmusić pracowników do ich stosowania. Zatrudnieni muszą z kolei używać z dostarczonych środków, gdy dopuszczalna norma hałasu przekracza poziom 85 dB.

Jednym ze skutecznych sposobów na to, aby zmniejszyć szkodliwe skutki hałasu, jest noszenie nauszników. Są zbudowane z dwóch czasz, które dobrze przylegają do głowy. Specjalne poduszki najczęściej są wypełnione cieczą lub pianką z tworzywa sztucznego. Ich zadaniem jest skutecznie tłumienie hałasów. Wyłapują także drgania mechaniczne. Czasze nauszników są połączone za pomocą pałąka, czyli sprężyny dociskowej. Dzięki niej jest możliwa regulacja siły docisku oraz dopasowanie elementów do kształtu głowy. 
 
Nauszniki przeciwhałasowe są dostępne zarówno w wersji nakarkowej, nakładanej bezpośrednio na głowę, jak i na hełm. W trzecim przypadku każda z czasz jest mocowana bezpośrednio do kasku za pomocą specjalnych adapterów. Nauszniki muszą spełniać wszystkie normy bezpieczeństwa oraz mieć niezbędne atesty. 
Najważniejszą zaletą stosowania tego typu ochronników słuchu jest to, że są łatwe w zakładaniu i zdejmowaniu.

Inną, ale mniej skuteczną metodą, jest stosowanie wkładek i zatyczek przeciwhałasowych. Umieszcza się je w zewnętrznym kanale słuchowym lub wewnątrz małżowiny usznej. Mogą występować w wersji jednorazowej oraz wielokrotnego użytku. Dopasowują się do kształtu przewodu usznego, dlatego ich noszenie jest bardzo wygodne. 
Zatyczki i wkładki świetnie sprawdzają się w miejscach, gdzie nadmierne natężenie hałasu jest sporadyczne. W przypadku pracowników, którzy przez większość czasu są narażeni na hałas środowiskowy, lepszym wyborem są wysokiej jakości nauszniki.

Jak już wiesz, hałas negatywnie wpływa zarówno na wydajność, jak i na zdrowie pracowników. Pracodawca musi więc podejmować sporo działań mających zminimalizować to ryzyko. Pierwszym etapem jest przeprowadzenie oceny zagrożeń, na które są narażone osoby pracujące na konkretnym stanowisku. Na podstawie wyciągniętych wniosków powinien opracować szczegółowy plan, który będzie obejmować: 

• wdrożenie sposobów na ograniczenie ekspozycji pracowników na hałas,
• redukcję źródeł największego hałasu, 
• zagwarantowanie podstawowych środków ochrony osobistej (czyli wspomnianych już nauszników lub zatyczek/wkładek). 

Obowiązkiem każdego pracodawcy jest także nieustanne monitorowanie poziomu zagrożeń oraz przeprowadzanie akcji edukacyjnych dla pracowników. Wszystkie te działania mają zmniejszać potencjalne ryzyko uszkodzenia słuchu. 
Ochrona przed nadmiernym hałasem ma ogromne znaczenie nie tylko ze względu na zdrowie, ale również komfort pracowników. Stała ekspozycja na zbyt głośne i nieprzyjemne dźwięki może znacząco obniżać wydajność i negatywnie wpływać na samopoczucie. Nieustanne wystawienie na hałas najczęściej powoduje rozdrażnienie i może wywoływać dolegliwości bólowe. 
Aby zagwarantować optymalną ochronę przed szkodliwymi dźwiękami, zapoznaj się z naszą ofertą ochronników słuchu. Są to wysokiej jakości produkty od sprawdzonych i zaufanych producentów. W razie pytań nasi doradcy chętnie pomogą dobrać odpowiednią ochronę.

Środki ochrony słuchu należą do III kategorii najwyższego ryzyka zgodnie z rozporządzeniem 2016/425 w sprawie środków ochrony indywidualnej. 

EN 352 to normy wymagań użytkowych i metody badań dla ochronników słuchu, w tym elektronicznych i pasywnych urządzeń ochrony słuchu. Każda norma europejska podlega okresowemu przeglądowi co 5 lat. Zakres norm w ramach EN 352 został zmieniony i można to rozpoznać po dacie publikacji, np. EN 352:2020. Jednym z celów aktualizacji normy jest zachęcenie producentów do wprowadzania lepiej dostosowanych produktów na niski i umiarkowany poziom hałasu bez izolowania pracowników lub ich nadmiernej ochrony. 

Zgodnie z nową aktualizacją normy, gdzie okres przejściowy trwał do 21 lipca 2024 roku, ochronniki słuchu muszą być zgodne z nową normą EN 352:2020. Nauszniki, które zostały kupione, przed datą 21.07 w dalszym ciągu są bezpieczne i mogą być używane, jednak może dojść do zmian w deklarowanych wartościach tłumienia. 

Co należy zrobić w związku z aktualizacją?

Aktualizacja norm nie wprowadza żadnej konieczności zmian przez użytkownika. Zmienia jednak dużo w przypadku oznaczeń przez producenta — opakowania, nadruku, instrukcji obsługi, dokumentacji technicznej. Aktualizacja serii norm EN 352 wymaga ponownej certyfikacji. Wszystkie ochronniki słuchu są ponownie badane, w związku z czym deklarowane parametry użytkowe produktów mogą ulec zmianie — te same produkty po aktualizacji norm mogą posiadać inne wartości tłumienia.

Do końca 2024 roku ochronniki mogą być wprowadzane wg starej i nowej normy. 

Najważniejsze zmiany, które zostały wprowadzone to:

• Rozróżnienie tłumienia dla asymetrycznych nauszników L-P,
• Pomiar siły docisku pałąka dla wszystkich trybów noszenia,
• Zakres badań nauszników dohełmowych rozszerzono o nagłowia P&SA, hełmy wspinaczkowe i ratunkowe,
• Usunięto "dezynfekcję" z wymagań,
• Usunięto test upadkowy dla wszystkich wkładek przeciwhałasowych, chyba że są wykonane z kruchego materiału,
• Sposób deklarowania wartości tłumienia,
• Dodatkowe oznaczenia.