Mnogość dostępnego na rynku sprzętu do pracy na wysokości jest dobrym odzwierciedleniem różnorodności tych prac. Wybór może przyprawić o zawrót głowy osoby, które staną przed dylematem prawidłowego zabezpieczenia pracowników. Jak zatem dobrać sprzęt do pracy na wysokości, aby był bezpieczny, a jednocześnie funkcjonalny?
Z tego poradnika dowiesz się:
- Jaki sprzęt do pracy na wysokości wybrać - praktyczne porady przy doborze oraz przykładowe zestawy asekuracyjne w zależności od wykonywanej pracy.
- Jak obliczać minimalną wolną przestrzeń przy upadku z wysokości i jej wpływ na dobór metody asekuracji.
- Jaki wpływ ma poziom zakotwiczenia na dobór sprzętu asekuracyjnego.
- Na czym polega efekt wahadła przy upadku z wysokości.
Sprzęt do pracy na wysokości - podstawy
W poprzednim poradniku pt. praca na wysokości - przepisy, opisaliśmy podstawowe pojęcia i wymagania stawiane organizacji pracy na wysokości. Wiemy już, że podstawę stanowi prawidłowo dobrany indywidualny sprzęt do pracy na wysokości, a mianowicie system powstrzymywania spadania, składający się z:
- Punktu kotwiczącego
- Szelek bezpieczeństwa
- Zespołu łącząco-amortyzującego
Zanim omówimy szczegółowo dostępne na rynku rozwiązania dla każdej z powyższych grup przyjrzyjmy się zagadnieniu które zawsze powinno stanowić punkt wyjścia, mianowicie obliczaniu minimalnej wolnej przestrzeni.
Minimalna wolna przestrzeń
Minimalną wolną przestrzeń pod pracownikiem pracującym na wysokości definiujemy jako przestrzeń pozbawiona przeszkód, o które spadający może uderzyć podczas upadku. Obliczamy ją jako wynik dodawania następujących wartości:
Minimalna wolna przestrzeń (MWP) = Długość linki bezpieczeństwa + Całkowicie aktywowany amortyzator + Wysokość ciała od stóp do punktu mocowania szelek bezpieczeństwa + Dodatkowa odległość zapasu bezpieczeństwa
Przykładowe wyliczenie dla osoby o wzroście 1,80 cm, linka z amortyzatorem, punkt kotwiczenia nad głową:
- Linka bezpieczeństwa z amortyzatorem: 2m
- Całkowite wydłużenie amortyzatora: 1,75m
- Odległość od stóp do punktu kotwiczącego: ok.1,5m
- Zapas bezpieczeństwa: 1m
MWP = 2m + 1,75m + 1,5m + 1m = 6,25m
Współczynnik opadnięcia
Dlaczego wspominamy o umiejscowienie punktu kotwiczenia mimo, że nie pojawia się ono w powyższym równaniu? Ma to bowiem znaczący wpływ na tzw. współczynnik opadnięcia i wydłużenie amortyzatora, co zwiększa wymaganą MWP. Przyjrzyjmy się 3 wariantom kotwiczenia o różnych współczynnikach opadnięcia i ich wpływowi na obliczanie MWP:
Współczynnik 0
Punkt kotwiczący znajduje się nad głową pracownika, zespół łącząco amortyzujący którym połączony jest z szelkami jest napięty lub lekko rozluźniony. Upadek przy tego typu kotwiczeniu wywołuje najmniejsze odpadnięcie, a co za tym idzie najmniejsze przeciążenia. Z reguły nie doprowadza do rozerwania i wydłużenie amortyzatora skracając MWP nawet o 1,75m. Ponadto niweluje efekt wahadła oraz znacznie ułatwia ewakuację osoby poszkodowanej. Jest to preferowany sposób asekuracji gdy jest to tylko możliwe.
Współczynnik 1
Punkt kotwiczący znajduje się na równi lub nieco powyżej punktu zaczepowego na szelkach, linka zwisa swobodnie. Upadek przy takim zakotwiczeniu wywołuje średnie przeciążenia i powoduje lekkie lub częściowej rozerwanie amortyzatora (do ok. połowy długości maksymalnej). Pozwala to skrócić MWP o ok. 80-90cm.
Współczynnik 2
Punkt kotwiczący znajduje się na poziomie stóp pracownika. Upadek w tej sytuacji wywołuje największe przeciążenia powodując nawet całkowite wydłużenie amortyzatora. Linki stosowane przy takim zakotwieniu powinny być testowane krawędziowo z uwagi na dużo większe siły ścinające i ryzyko ostrych krawędzi. Stosować jeżeli nie ma możliwości użycia ww. punktów kotwiczenia ze współczynnikiem 0 lub 1. Wyjątkiem jest praca na dachach – opowiemy o tym w dalszej części poradnika.
Jeżeli wyliczona minimalna wolna przestrzeń jest większa niż wysokość pracy możemy ja również zredukować poprzez zastosowanie urządzeń samohamownych lub samozaciskowych, zamiast linki z amortyzatorem. Cechują się one natychmiastową reakcją i zatrzymaniem upadku, redukując czynnik wydłużenia amortyzatora do zaledwie kilku centymetrów. Dla pracy poniżej 3 metrów urządzenia samohamowne są wręcz nieodzowne, gdyż długość konwencjonalnej linki z amortyzatorem wyklucza jej zastosowanie.
Efekt wahadła
Zakotwiczenie o współczynniku opadnięcią 1 i 2 niesie za sobą dodatkowe zagrożenie w postaci efektu wahadła. Jak widzimy na ilustracji, osoba oddalona od punkt kotwiczenia, po odpadnięciu jest z nim nadal połączona zespołem łącząco-amortyzującym, co po pełnym jego naprężeniu wywoła efekt wahadła, ściągając poszkodowanego w kierunku punktu kotwiczenia. W efekcie może dojść do zderzenia ze ścianą lub obiektami znajdującymi się pod pracownikiem (nawet po przeciwnej stronie punktu kotwiczącego, w odległości równej maksymalnemu wydłużeniu linki z amortyzatorem). Należy mieć to na uwadze przy planowaniu pracy na wysokości, ale również informować o tym w trakcie szkolenia. Co ważne efekt wahadła występuje zarówno w przypadku asekuracji pionowej jak i poziomej.
Zasadą pro bezpieczną, która pozwala niwelować skutki efektu wahadła jest nie oddalanie się od punktu kotwiczącego o więcej niż połowę odległości między punktem kotwiczącym, a punktem zaczepowym na szelkach. W przypadku asekuracji poziomej z użyciem urządzenie samohamownego/samozaciskowego, jest to nie oddalanie się więcej niż o kąt 45 ° który lina asekuracyjna tworzy z krawędzią dachu.
Dobór sprzętu do prac na wysokości - 6 najczęstszych pytań
Poniżej zebraliśmy pytania które najcześciej kierujecie do nas przed zakupem sprzętu do prac na wysokości.
1. Jakie szelki wybrać do pracy na wysokości?
Szelki bezpieczeństwa do pracy na wysokości to podstawa każdego systemu asekuracji i powinny być wybierane w zależności od rodzaju wykonywanej pracy oraz ergonomii. Oto wskazówki dotyczące ich doboru:
- Szelki standardowe bez pasa – z tylnym oraz opcjonalnie przednim punktem zaczepowym. Polecane do krótkotrwałych, standardowych prac na wysokości np. dachu płaskim, drabinach, zwyżkach, rusztowaniach.
- Szelki standardowe z pasem biodrowym – oprócz punktów zaczepowych przód/tył, posiadają pas biodrowy z klamrami pozycjonującymi. Pozwala to na ustalanie pozycji przy pracy przy pomocy dodatkowej liny do pracy w podparciu a tym samym uwolnienie rąk. Często używane przy długotrwałych pracach – wówczas warto zwrócić uwagę na ich ergonomię. Dobrze, aby takie szelki posiadały np. miękkie wyściełanie ud/barków, klamry szybkomocujące, elastyczne pasy, anatomiczny krój. Przykładowe zastosowanie: prace na dachu stromym, energetyka, arborystyka.
- Szelki profesjonalne do pracy w podwieszeniu – posiadają dodatkowy punkt zaczepowy do pracy w podwieszeniu, niezbędny przy dostępie linowym. Stosowane przez profesjonalistów w trakcie długotrwałych prac w podwieszeniu, w miejscach gdzie możliwy jest tylko dostęp linowy. Cechują się doskonała ergonomią, stosowane m.in. w energetyce, na turbniach wiatrowych, w ratownictwie.
Jeżeli pracujemy na zewnątrz to warto pamiętać, aby szelki były wykonane z oddychającego materiału, gwarantującego łatwość usuwania zabrudzeń oraz odporność na działanie czynników atmosferycznych.
2. Jaki sprzęt do pracy na wysokości?
Poza szelkami bezpieczeństwa niezbędny jest zespół łącząco amortyzujący (do wyboru):
- Linka bezpieczeństwa z amortyzatorem – najczęściej spotykane rozwiązanie, występujące w dużej liczbie wersji (pojedyncze, podwójne, elastyczne, krawędziowe, regulowane etc.) i wariantów zatrzaśników. Sprawdza się tam gdzie odległość przemieszczenia względem punktu kotwiczenia wynosi do 2 metrów, ponadto w ciasnych przestrzeniach oraz wszędzie gdzie istnieje potrzeba częstej zmiany poziomów i miejsca punktu zakotwienia (np. na rusztowaniach, drabinach, podnośniku etc.)
- Urządzenie samozaciskowe z giętką prowadnicą – główną ich zaletą jest możliwość przemieszczania się na dużej odległości względem punktu kotwiczenia, dlatego doskonale sprawdzają się na wszelkiego rodzaju dachach oraz drabinach. Dodatkową zaletą jest niewielki koszt oraz waga tego rozwiązania. Niestety wymagają częściowej obsługi - przy przesuwaniu się w dół liny należy ręcznie zwolnić mechanizm zaciskowy.
- Urządzenie samohamowne – mechanizmy bębnowe ze zwijaną linką ze stali lub tworzywa. Posiadają zalety urządzenia samozaciskowego, a ponadto są bezobsługowe (zatrzymanie mechanizmu następuje automatycznie i natychmiastowo, tylko w przypadku szarpnięcia/upadku z wysokości).
3. Co stosować przy asekuracji poziomej? Czy lina do pracy poziomej musi być testowana krawędziowo?
Nie wszystkie urządzenia mogę być stosowane do pracy w poziomie – problem dotyczy głównie urządzeń samohamownych oraz samozaciskowych. Aby uzyskać dopuszczenie do pracy w poziomie liny tych urządzeń testuje się krawędziowo. Jeżeli po wypadnięciu pracownika np. za obrys dachu, lina trafi na ostrą krawędź to jej odporność musi być dużo większa aby wytrzymać powstałe naprężenia. Nie ma zharmonizowanej normy dotyczącej tego typu testów – najczęściej producenci zlecają je samodzielnie w niezależnych instytutach badawczych, a te dokumentują wytrzymałość danego produktu (z reguły mieści się to w przedziale między 120 a 140kg, deklarację co do wagi maksymalnej pracownika znajdziemy w instrukcji).
4. Czy sprzęt do prac na wysokości trzeba serwisować? Jaka jest przydatność takiego sprzętu?
Tak, sprzęt wysokościowy należy serwisować co 12 miesięcy w autoryzowanym serwisie lub przez osobę posiadają uprawnienia serwisowe producenta. Przeglądy powinno się wykonywać w zgodzie z zapisami w instrukcji użytkowania poszczególnych elementów sprzętu (zgodnej z normą PN-EN 365 "Indywidualny sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości. Ogólne wymagania dotyczące instrukcji użytkowania oraz znakowania"). Co do żywotności poszczególnych elementów – to również różni się w zależności od rodzaju sprzętu i producenta. Dawniej było to 5 lat, zaś obecnie najczęstszym standardem jest 10 lat – warunkiem dopuszczenia do użytkowania na kolejny rok jest przejście przeglądu. W niektórych przypadkach możliwa jest regeneracja sprzętu celem uzyskania dopuszczenia.
5. Jakie normy powinien spełniać sprzęt asekuracyjny do prac wysokościowych?
Środki chroniące przed upadkiem z wysokości są klasyfikowane jako kategoria III – ochrona zdrowia i życie, dlatego absolutnie niezbędne jest aby posiadały odpowiednie certyfikaty. Istnieje wiele norm dla wykonania elementów asekurujących i zostały odpowiednio podzielone wg rodzaju asortymentu, najważniejsze i najczęściej spotykane z nich to:
- EN 353-2 Urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą
- EN 354 Linki bezpieczeństwa
- EN 355 Amortyzatory
- EN 358 System ustalający pozycję podczas pracy
- EN 360 Urządzenia samohamowne
- EN 361 Szelki bezpieczeństwa
- EN 362 Łączniki
- EN 795(b) Urządzenia kotwiczące – Klasa B
Zgodność z normą musi być udokumentowana deklaracją zgodności, wystawianą przez producenta lub podmiot przez niego upoważniony (importera, dystrybutora).
6. Lina kotwicząca, linka zaczepowa czy punkt kotwiczący – co wybrać?
Liny kotwiczące (określane również jako linie życia) pełnią rolę prowadnicy po której porusza się pracownik w trakcie pracy na wysokości. Podstawowym błędem jest stosowanie liny kotwiczącej bezpośrednio do asekuracji z pominięciem łańcucha łącząco-amortyzującego (podpinanie jednego końca liny kotwiczącej do szelek a drugiego do punktu zakotwiczenia) – jest to niedopuszczalne. Liny kotwiczące zwiększają zakres przemieszczania się pracownika, jedna lina może asekurować jednocześnie jedną osobę (wyjątkiem są liny z napinaczami, tam limit wynosi 3 osoby). Linki zaczepowe (stalowe w oplocie) stosujemy do tworzenia tymczasowych punktów kotwiczenia w miejscach gdzie ich nie ma a nie ma możliwości ingerencji w podłoże/ściany. Umożliwiają one również przesuwanie urządzeń samohamownych przy asekuracji pionowej z poziomu belki/prowadnicy co daje dodatkową mobilność. Punkty stacjonarne (montowanie mechanicznie/chemicznie) stosujemy tam gdzie mamy możliwość ingerencji w otoczenie, po zainstalowaniu mogą być stosowane przez jedna osobę jednocześnie (tutaj również są wyjątki w postaci m.in. słupków kotwiących do jednoczesnej asekuracji kilku osób). Warunkiem jest tylko odpowiednia wytrzymałość podłoża w którym montujemy punkt kotwiczący.
Przykłady doboru sprzętu do prac na wysokości
Po wstępie teoretycznym czas przejść do doboru konkretnych rozwiązań w zależności od rodzaju pracy na wysokości. Przy doborze sprzętu zasadą nadrzędną powinna być obecność wszystkich trzech elementów systemu powstrzymywania spadania. Spośród szerokiej rzeszy prac wysokościowych możemy wyróżnić 6 najczęstszych rodzajów prac:
Praca na dachu płaskim
Najczęściej asekuracja odbywa się poziomo, z kotwiczeniem na wysokości stóp pracownika. Wymagana jest możliwość dużego przemieszczenia w stosunku do punktu kotwiczenia dlatego doskonale sprawdzą się urządzenia samohamowne lub urządzenie samozaciskowe (stosowane zamiennie). Przewagą urządzeń samohamownych jest większy zasięg pracy oraz swoboda użytkowania, należy jednak pamiętać, aby posiadało ono certyfikowaną linkę krawędziową. Stosujemy standardowe szelki bezpieczeństwa z dwoma punktami zaczepowymi, jako punkt kotwiczący najlepiej stosować certyfikowane linki stalowe lub zaczepy taśmowe. Część dachów wyposażona jest w stacjonarne systemy asekuracyjne z prowadnicami (liniami życia), wówczas możemy wpiąć się w nie przy pomocy standardowej linki z amortyzatorem. Alternatywą dla stacjonarnych systemów asekuracji może być pozioma lina kotwicząca która będzie pełnić taką samą rolę.
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Urządzenie samozaciskowe
-
Urządzenie samohamowne
-
Zaczep kotwiczący
-
Pozioma lina kotwicząca
Praca na dachu skośnym/stromym
Dachy o nachyleniu powyżej 45° określamy jako dachy skośne. Nachylenie dachu wymusza pochylenie pracownika do przodu i podparcie na dłoniach co uniemożliwia efektywną pracę. W związku z tym stosuje się dodatkową linę pozycjonującą do pracy w podparciu. Linę opasamy na szczycie dachu np. wokół komina, a jej końce zaczepiamy za klamry boczne pasa biodrowego w szelkach bezpieczeństwa. Taki zabieg umożliwia odchylenie do tyłu, uwalnia ręce i pozwala na swobodą pracę, co bywa niezbędne w pracach dekarskich oraz przy montażu fotowoltaiki. Lina pozycjonująca nie pełni funkcji powstrzymywania spadania, dlatego osobno należy pamiętać o dodatkowej asekuracji przy użyciu urządzenia samozaciskowego. Linę roboczą urządzenia samozaciskowego montujemy przy użyciu certyfikowanego punktu kotwiczącego (linki lub taśmy) do komina lub innego punktu konstrukcji dachu (wytrzymałość co najmniej 10 kN!).
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Urządzenie samozaciskowe
-
Urządzenie do pracy w podparciu
-
Zaczep kotwiczący
Praca na rusztowaniach, kratownicach, zwyżkach
Wymienione w tytule prace cechują się przede wszystkim wąskim polem manewru oraz potrzebą częstej zmiany punktu kotwiczenia (przepinania się). Realizowane jest to najczęściej przy pomocy podwójnej linki z zatrzaśnikami hakowymi, której końce na zmianę przepinamy w trakcie przemieszczania się, tym samych zachowując ciągłość asekuracji. W tej sytuacji często punkt kotwiczący stanowi bezpośrednio element konstrukcji stałej w postaci profili/rurek. W ten sposób możemy zrezygnować ze stosowania certyfikowanego punktu kotwiczącego w postaci dodatkowej linki - jej funkcję pełni zatrzaśnik hakowy o odpowiednio dużym prześwicie. Zamiennie zamiast podwójnej linki z amortyzatorem możemy użyć podwójnego urządzenia samohamownego w wersji kompaktowej (montowane na plecach szelek). Stosujemy standardowe szelki, pas biodrowy nie jest tutaj wymagany, natomiast warto pomyśleć aby miały elastyczne pasy barkowe - ułatwia to znacznie poruszanie w wąskich przestrzeniach i poprawia ergonomię pracy.
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Amortyzator z linką podwójną
-
Urządzenie samohamowne
Praca na drabinach
Asekuracja najczęściej odbywa się przy użyciu urządzenia samozaciskowego które porusza się w górę razem z użytkownikiem w trakcie wchodzenia lub amortyzatora i podwójnej liny z zatrzaśnikami hakowymi. Pierwszy wariant to większa ergonomia pracy, gdyż nie musimy się przepinać jak w przypadku linki podwójnej. Ponadto urządzenie samozaciskowe może służyć do jednoczesnej asekuracji poziomej już po wyjściu z drabiny na dach. W przypadku szelek do asekuracji na drabinie niezbędny jest przedni punkt zaczepowy do którego wpinamy zatrzaśnik od strony amortyzatora.. Do kotwiczenia standardowo stosujemy certyfikowane punkty kotwiczące stałe lub tymczasowe (linki lub taśmy).
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Amortyzator z linką podwójną
-
Urządzenie samozaciskowe
-
Zaczep kotwiczący
Praca z asekuracją pionową (np. na cysternach, wagonach)
Są to prace w których punkt kotwiczący znajduje się nad pracownikiem. Często cechują się bardzo niskim MWP co wyklucza stosowanie linek z amortyzatorami. Dodatkowo może być wymagany ruch w poziomie na znaczne odległości co sprawia, że najlepiej sprawdzają się tutaj urządzenia samohamowne. Urządzenie najczęściej jest montowanie do belki stropowej przy pomocy certyfikowanej linki stalowej w osłonce, ale może być również zamontowane do prowadnicy linowej lub wózka przejezdnego co umożliwia poruszanie się urządzenia razem z pracownikiem eliminując efekt wahadła (wymaga to ówczesnego zaprojektowania stacjonarnego systemu asekuracji). Zatrzaśnik od liny urządzenia montujemy do tylnego punktu zaczepowego szelek (przedni punkt jest opcjonalny).
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Urządzenie samohamowne
-
Zaczep kotwiczący
Praca na głębokości
Wyjątkową formą pracy na wysokości jest praca na głębokości, odbywająca się we wszelkiego rodzaju zbiornikach, studzienkach, kanałach, szybach itp. Cechuje się ona najczęściej brakiem punktu kotwiczącego co wymusza zastosowanie przenośnego punktu kotwiczącego w formie statywu bezpieczeństwa, który to rozstawiamy nad otworem wejściowym do danej przestrzeni. Statyw poza asekuracją powinien również pełnić zadanie ewakuacyjne. Praca na głębokości często odbywa się w bardzo wąskich przestrzeniach co znacznie utrudnia ewakuację poszkodowanego i jedynym sposobem na jego wyciągnięcie jest zastosowanie wyciągarki ratunkowej, zamontowanej na statywie. Szelki do prac na głębokości muszą być wyposażone w specjalny zaczep ratunkowy z przodu szelek, w postaci dwóch klamr trapezowych. Zespół łącząco-amortyzujący powinno w tym przypadku bezwzględnie stanowić urządzenie samohamowne, montowane do głowicy statywu (może być również zintegrowane z wyciągarką ratunkową). Przed wejściem do zamkniętej przestrzeni pamiętaj, aby obowiązkowo zmierzyć poziom tlenu i niebezpiecznych gazów (wybuchowych i toksycznych) przy użyciu detektora wielogazowego.
-
Szelki bezpieczeństwa
-
Urządzenie samohamowne
-
Statyw bezpieczeństwa
-
Wyciągarka ewakuacyjna
Na koniec warto wspomnieć o najtrudniejszym rodzaju prac wysokościowych, mianowicie pracy w podwieszeniu (np. arborystyka, ratownictwo, alpinistyka przemysłowa). Jest to praca w miejscach trudnodostępnych gdzie wymagany jest dostęp linowy - pracownik wisi na linie roboczej, a asekuracja odbywa się na osobnej linie np. przy użyciu urządzenia samozaciskowego. Prace w podwieszeniu to zagadnienie bardzo szerokie, wymagające specjalistycznego szkolenia i nie sposób o nim opowiedzieć w ramach poradnika. W trakcie szkolenia dowiesz się wszystkiego na temat różnorodnego sprzętu asekuracyjnego, jego doboru oraz prawidłowego stosowania.
