Dobór produktów z ochrony oczu i twarzy

Kwestię użytkowania elementów ochrony twarzy i oczu regulują przepisy. W Unii Europejskiej wymogi dotyczące stosowania osłon twarzy na stanowiskach pracy są określone w ramach przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawcy mają obowiązek zapewnić odpowiednie środki ochrony indywidualnej, w tym osłony twarzy, jeśli analiza ryzyka wskazuje na taką konieczność. Muszą one spełniać normy jakości, być odpowiednio oznakowane i regularnie konserwowane. Pracownicy powinni być również odpowiednio przeszkoleni w zakresie ich stosowania. Najważniejsze regulacje prawne w tej dziedzinie to:

• Rozporządzenie (UE) 2016/425 — dotyczące środków ochrony indywidualnej: określa wymagania dotyczące projektowania, produkcji i wprowadzania na rynek środków ochrony indywidualnej, w tym osłon twarzy. Środki ochrony indywidualnej muszą być oznakowane znakiem CE, co potwierdza, że spełniają wymagania bezpieczeństwa.

W załączniku do Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy czytamy: 
 
Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej 
§ 1. Środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje: 
1) w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub wystarczająco ograniczyć związanego z nimi ryzyka przez organizację pracy, lub zastosowanie środków ochrony zbiorowej; 
2) odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. 
§ 2. W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane. 
 
W dostępnej w tym dokumencie tabeli można też zapoznać się z przykładami działalności, w których mogą być wymagane środki ochrony osobistej. W przypadku ochrony twarzy i oczu wymieniono m.in. prace spawalnicze i szlifierskie, ręczne młotkowanie, prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału dającego krótkie wióry, usuwanie i rozdrabnianie fragmentów, stosowanie kos do zarośli lub pilarek łańcuchowych, wiercenie, prace przy piecach, prace z laserami, cięcie gazowe, obróbkę drewna i prace z rozpylaczami. 
Wybór odpowiednich środków pozwala skutecznie chronić oczy oraz twarz i głowę przed poważnymi zagrożeniami. Biorąc pod uwagę fakt, jak niebezpieczne są wymienione wcześniej czynniki oraz jak czułym narządem jest na przykład ludzkie oko, właściwe dopasowanie osłon to gwarancja zachowania zdrowia czy uniknięcia uszkodzenia ciała.

• EN 166 - Indywidualne środki ochrony wzroku
  Norma europejska DIN EN 166 opisuje wszystkie ogólne wymagania dotyczące indywidualnych środków ochrony wzroku. Produkty spełniające normę DIN EN 166 składają się z oprawek okularów i soczewek, które według innych norm dzielą się na soczewki ochronne oraz soczewki z efektem filtrowania. Jest to główna specyfikacja dotycząca indywidualnych środków ochrony oczu, z którą większość produktów ochrony oczu i twarzy w miejscu pracy musi być zgodna. Norma ta określa wymagania dotyczące projektu, materiałów, cech użytkowych, opcji, oznakowania oraz instrukcji użytkowania. Dodatkowe cechy i typy produktów, takie jak specyfikacje filtrów UV, siatkowych osłon oczu i twarzy oraz ochrony spawalniczej, są obejmowane przez oddzielne normy. Wymagania badawcze normy EN 166 są podzielone na podstawowe, specjalne oraz opcjonalne.
  
  
• EN 169 - Filtry spawalnicze i filtry dla technik pokrewnych
  Na podstawie specjalnych wymagań normy dotyczącej ochrony wzroku EN 169 ustalono poziomy ochrony oraz wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania dla filtrów do przyłbic, które są przeznaczone do ochrony pracowników przy wykonywaniu różnych prac: lekkiego cięcia za pomocą palnika, żłobienia łukiem elektrycznym, cięcia plazmowego, lutowania, spawania.
  
  
• EN 170 - Filtry chroniące przed nadfioletem
  Standardy określają poziomy ochrony i wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania dla filtrów ochrony przed nadfioletem. Nadmierna ekspozycja soczewki oka na działanie światła ultrafioletowego może powodować utratę jasności widzenia, co w efekcie może prowadzić do pogorszenia lub całkowitej utraty wzroku. Szkła okularów ochronnych zgodne z normą EN 170 spełniają więc wymagania dotyczące efektywności ochrony, koniecznej do zapewnienia bezpieczeństwa oczu podczas prac związanych z promieniowaniem ultrafioletowym. W odróżnieniu od filtrów ochronnych spawalniczych zgodnych z normą EN 169, filtry chroniące przed nadfioletem nie są przeznaczone do bezpośredniej ani pośredniej obserwacji łuku.
  
  
• EN 172 - Filtry chroniące przed olśnieniem słonecznym, do zastosowań przemysłowych
  W normie DIN EN 172 określono specjalne standardy dotyczące indywidualnych środków ochrony wzroku, szczególnie filtrów używanych do blokowania promieni słonecznych w zastosowaniach przemysłowych. Norma ta precyzuje wymagania dotyczące fizycznych właściwości filtrów, takich jak właściwości mechaniczne i optyczne. Filtry przeciwsłoneczne muszą również spełniać ogólne wymagania dotyczące ochrony wzroku określone w normie DIN EN 166. Filtr przeciwsłoneczny zgodny z DIN EN 172 może być stosowany jako część okularów ochronnych lub jako osobisty filtr przeciwsłoneczny.
  
  
• EN 1731 - Indywidualna ochrona oczu. Siatkowe ochronniki oczu i twarzy
  Norma EN 1731 precyzuje wymagania dotyczące siatkowych osłon oczu i twarzy, obejmując produkty montowane na hełmie oraz nagłowne. Niektóre zapisy odnoszą się do normy EN 166, głównej normy dotyczącej ochrony indywidualnej oczu. Badania i ocena obejmują obszar pokrycia, odporność na korozję i zapłon, przepuszczalność światła i wytrzymałość. Ochrona przed cząstkami o dużej prędkości jest uwzględniona jako wymóg opcjonalny.
  Siatkowe osłony oczu i twarzy są oznaczone numerem normy, logo producenta oraz symbolem wytrzymałości mechanicznej — np. "S" oznaczającym zwiększoną odporność mechaniczną lub "F" wskazującym na ochronę przed cząstkami o dużej prędkości przy niskiej energii uderzenia.
  
  
• GS-ET-29 - Zasady badania i certyfikacji osłon twarzy do prac elektrycznych
  Niniejsza norma uzupełniająca precyzuje wymagania odnoszące się do osłon twarzy noszonych przez elektryków podczas prac, które niosą ze sobą ryzyko powstania łuku elektrycznego. Norma ta jest dodatkowym dokumentem do normy EN 166, głównej normy dotyczącej indywidualnej ochrony oczu. Określono tutaj wymagania dotyczące przepuszczalności światła oraz testowania osłon pod kątem odporności na łuk elektryczny. Osłony twarzy dostępne są w dwóch klasach, odnoszących się do przepuszczalności światła i reakcji na łuk elektryczny, co jest zaznaczone na produkcie wraz z odpowiednimi oznaczeniami zgodnie z normą EN 166.
  
  
• Pozostałe normy:
  EN 171 - Ochrona indywidualna oczu. Filtry chroniące przed podczerwienią. Wymagania dotyczące współczynnika przepuszczania i zalecane stosowanie.
  EN 175 - Ochrona indywidualna. Sprzęt do ochrony oczu i twarzy podczas spawania i procesów pokrewnych.
  EN 379 - Ochrona indywidualna oczu. Automatyczne filtry spawalnicze.
  

W listopadzie 2024 roku, obowiązujące obecnie normy europejskie dla środków ochrony twarzy i oczu zostaną zastąpione normami międzynarodowymi ISO. Parametry ochronne środków ochrony oczu i twarzy zostały określone na podstawie wymagań zawartych w serii norm ISO 16321. Dla potrzeb doboru środków ochrony oczu i twarzy w normie zharmonizowanej ISO 16321-1:2021 ustalono pięć poziomów odporności na uderzenie:

• poziom podstawowy — uderzenie stalową kulką o średnicy 25,4 mm i masie 66,8 g,
• poziom C — uderzenie kulką o masie 0,86 g i średnicy 6 mm z prędkością 45 m/s, dotyczy okularów ochronnych,
• poziom D — na uderzenie kulką o masie 0,86 g i średnicy 6 mm z prędkością 80 m/s, dotyczy gogli ochronnych,
• poziom E — uderzenie kulką o masie 0,86 g i średnicy 6 mm z prędkością 120 m/s, dotyczy osłon twarzy
• na uderzenie dużej masy (uderzenie stożkiem o masie 500 g, spadającym z wysokości 1,27 m) — poziom HM, dotyczy osłon twarzy

Większość oznaczeń jest podobna między aktualnie obowiązującą normą EN 166 a EN ISO 16321-1, jednak można wyróżnić kilka głównych różnic:

• symbole obszarów zastosowań:odporność na uderzenia: prędkość w m/s na uderzenia została zmniejszona dla odpowiedników oznaczeń:
  
  
  • oznaczenie B (120 m/s) na D (80 m/s),
  • oznaczenie A (190 m/s) na E (120 m/s),
  • Ochrona przed cieczami — 3 — będzie oznaczone cyfrą 6 na oprawce,
  • Odporność elektryczna — 8 — ochrona przed łukiem powstającym podczas zwarcia elektrycznego, nie zostało niczym zastąpione i już nie ma zastosowania,
  • Odporność chemiczna — CH — obecnie można testować odporność chemiczną soczewek i opraw,
  • Odporność na promieniowanie cieplne — test obejmuje zmianę promieniowania po zewnętrznej i wewnętrznej stronie soczewki umieszczonej przed źródłem ciepła,
  • kompatybilność soczewek — oprawki muszą zawierać informację o kompatybilnych soczewkach, nawet w przypadku jeśli soczewki nie są wymienne,
  • model głowy — wymagane oznaczenie na oprawkach użytego w testach modelu głowy (typ i rozmiar).
    
    Sprawdź poradnik: link i zobacz dokładne porównanie norm EN 166 i ISO 16321-1

Kwestię użytkowania elementów ochrony twarzy i oczu regulują przepisy. W Unii Europejskiej wymogi dotyczące stosowania osłon twarzy na stanowiskach pracy są określone w ramach przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Najważniejsze regulacje prawne w tej dziedzinie to:

1. Dyrektywa 89/391/EWG — dyrektywa ramowa dotycząca poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy: nakłada obowiązek na pracodawców, aby zapewnili swoim pracownikom bezpieczne i zdrowe warunki pracy.
   Pracodawcy muszą oceniać ryzyka związane z pracą i podejmować odpowiednie środki zapobiegawcze.
   Pracownicy muszą być informowani o ryzykach związanych z ich pracą oraz o środkach ochronnych.
2. Dyrektywa 89/656/EWG — dotycząca stosowania środków ochrony indywidualnej przez pracowników: pracodawcy muszą dostarczyć pracownikom odpowiednie środki ochrony indywidualnej, gdy nie można wyeliminować zagrożeń.
   Środki ochrony indywidualnej muszą spełniać odpowiednie normy jakości i być regularnie kontrolowane oraz konserwowane.
3. Rozporządzenie (UE) 2016/425 — dotyczące środków ochrony indywidualnej: określa wymagania dotyczące projektowania, produkcji i wprowadzania na rynek środków ochrony indywidualnej, w tym osłon twarzy. Środki ochrony indywidualnej muszą być oznakowane znakiem CE, co potwierdza, że spełniają wymagania bezpieczeństwa.
4. Dyrektywa 89/654/EWG — dotycząca wymagań minimalnych w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy: określa ogólne wymagania dotyczące miejsc pracy, w tym zabezpieczenia przed zagrożeniami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi.

W załączniku do Rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 4 listopada 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy czytamy: 
 
SZCZEGÓŁOWE ZASADY STOSOWANIA ŚRODKÓW OCHRONY INDYWIDUALNEJ 
§ 1. Środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje: 
1) w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub wystarczająco ograniczyć związanego z nimi ryzyka przez organizację pracy, lub zastosowanie środków ochrony zbiorowej; 
2) odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. 
§ 2. W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane. 
 
W dostępnej w tym dokumencie tabeli można też zapoznać się z przykładami działalności, w których mogą być wymagane środki ochrony osobistej. W przypadku ochrony twarzy i oczu wymieniono m.in. prace spawalnicze i szlifierskie, ręczne młotkowanie, prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału dającego krótkie wióry, usuwanie i rozdrabnianie fragmentów, stosowanie kos do zarośli lub pilarek łańcuchowych, wiercenie, prace przy piecach, prace z laserami, cięcie gazowe, obróbkę drewna i prace z rozpylaczami. 
 
Wybór odpowiednich środków pozwala skutecznie chronić oczy oraz twarz i głowę przed poważnymi zagrożeniami. Biorąc pod uwagę fakt, jak niebezpieczne są wymienione wcześniej czynniki oraz jak czułym narządem jest na przykład ludzkie oko, właściwe dopasowanie osłon to gwarancja zachowania zdrowia czy uniknięcia uszkodzenia ciała.

Praktyczne zastosowanie osłon twarzy:

• Osłony twarzy muszą być stosowane tam, gdzie istnieje ryzyko urazu twarzy, np. w przemyśle, budownictwie, laboratoriach chemicznych.
• Pracodawcy muszą przeprowadzać ocenę ryzyka na stanowisku pracy, aby określić, czy stosowanie osłon twarzy jest konieczne.
• Pracownicy muszą być odpowiednio przeszkoleni w zakresie stosowania, konserwacji i użytkowania osłon twarzy.

Podsumowanie: W Unii Europejskiej pracodawcy mają obowiązek zapewnić odpowiednie środki ochrony indywidualnej, w tym osłony twarzy, jeśli analiza ryzyka wskazuje na taką konieczność. Muszą one spełniać normy jakości, być odpowiednio oznakowane i regularnie konserwowane. Pracownicy powinni być również odpowiednio przeszkoleni w zakresie ich stosowania.

Do prawidłowego wyeliminowania zagrożeń płynących z wymienionych wyżej czynników konieczne jest zastosowanie optymalnych surowców. Elementy ochronne muszą być wyprodukowane z takich materiałów, które będą wytrzymałe i odporne na działanie czynników mechanicznych, chemicznych i wielu innych, które zostały wskazane. Wspólną częścią ochron twarzy i oczu są szybki. Z czego się je wykonuje? Najczęściej wykorzystywanym materiałem jest poliwęglan, ale często sięga się również po octan celulozy. Tarcze oraz przyłbice czasem mają szybki wykonane ze szkła, z kolei osłony twarzy tworzy się nie tylko z poliwęglanu, ale też z metalowej siatki. 

Po określeniu potencjalnych zagrożeń w środowisku pracy i wymaganego poziomu ochrony oczu można zacząć myśleć o innych cechach użytkowych, takich jak powłoka soczewki i rodzaj kolorowych okularów ochronnych, które pomogą zwiększyć bezpieczeństwo i styl. W celu prawidłowej ochrony twarzy i oczu należy dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej. 

1. Poliwęglan — główną cechą poliwęglanu jest jego wysoka odporność na uderzenia, jest najbardziej odporny ze wszystkich materiałów. Jednak jest to miękki plastik, który łatwo zarysować. Aby zaradzić temu problemowi, standardowo stosowana jest powłoka odporna na zarysowania. Materiał ten szczególnie polecany jest do ochrony w miejscu pracy. Poliwęglan ma tę dodatkową zaletę, że pochłania wszystkie promienie ultrafioletowe od 280 nm do 380 nm (99,99%). 
2. CR39 — polimer plastikowy, zbyt niska odporność na zarysowania powoduje, że nie nadaje się do okularów ochronnych bez modyfikacji. Posiada bardzo dobre parametry optyczne nawet przy mocnej korekcji. Nadaje się do prac lakierniczych oraz do kontaktu z substancjami chemicznymi. Soczewka z żywicy organicznej, która jest mocniejsza od soczewki szklanej i o 50% lżejsza, a także pochłania część promieni ultrafioletowych. Przy tej samej mocy soczewki są grubsze niż soczewki szklane lub poliwęglanowe. Nie jest zalecane stosowanie soczewki z CR 39 do konstrukcji okularów ochronnych o działaniu korekcyjnym, wyposażonych w soczewki o ujemnych mocach optycznych.
3. Trivex — materiał organiczny o wysokiej odporności mechanicznej. Posiada zalety zarówno poliwęglanu jak i CR39. Jest bardziej wytrzymały niż CR39 i, w przeciwieństwie do poliwęglanu, jest wysoce odporny na chemikalia i rozpuszczalniki. Jest to również jeden z najlżejszych materiałów na rynku, który zapewnia doskonałe widzenie optyczne i filtruje w 100% promienie UVA i UVB. Jest jednak droższy niż inne materiały i ma węższy zakres korekcji niż CR39 lub poliwęglan. Posiada doskonałe parametry optyczne nawet przy mocnej korekcji.
4. Szkło hartowane — zbyt niska odporność na zarysowania powoduje, że nie nadaje się do okularów ochronnych bez modyfikacji. Poprzez proces termicznego lub chemicznego hartowania zwiększana jest odporność na stłuczenie. Powłoka idealna do pracy ze środkami chemicznymi i lakierami. Niezalecane w przypadku wartości korekcji większych niż +/-4,0 dpt.
5. Octan celulozy — bardzo dobra odporność na substancje chemiczne.

Powłoka ochronna szybek oraz materiał, z którego zostały wykonane to nie wszystkie kryteria wyboru. Obecnie na rynku można wyróżnić, np.: okulary nakładkowe, które pozwalają na nałożenie okularów korekcyjnych pod okularami ochronnymi. Przekrój dodatkowych cech poprawiających komfort użytkowania okularów jest bardzo duży. Można wyróżnić m.in.:

• bezuciskowe w zauszniki — zapewniają komfortowe dopasowanie, szczególnie ważne podczas wielogodzinnej pracy,
• Regulowane zauszniki zarówno na długość jak i pod kątem nachylenia — gwarantują na dopasowanie do każdego kształtu głowy i twarzy.
• ochronę brwi — dodatkowe zabezpieczenie przed cząsteczkami oraz dostaniem się niebezpiecznych rozbryzgów.

Jeżeli ze względu na rodzaj zagrożenia wymagana jest szczelniejsza ochrona oczu, należy stosować gogle ochronne. Przy zagrożeniach biologicznych, występujących w środowiskach takich jak: przemysł drzewny, rolnictwo, laboratoria, przemysł biotechnologiczny zalecane jest używanie gogli ochronnych spełniających odpowiednie wymagania w zakresie penetracji substancji chemicznych. 

Gogle przeciwodpryskowe mogą być całkowicie szczelne lub posiadać jeden z dwóch rodzajów wentylacji.

Osłony twarzy można stosować w przypadku narażenia oczu i twarzy na rozbryzgi cieczy. Przypadkowy strumień cieczy może powstać np. podczas przelewania ciekłych substancji chemicznych. Osłony twarzy, które mają zapewnić ochronę przed tym zagrożeniem, muszą być odpowiednich rozmiarów, aby efektywnie chronić twarz przed bezpośrednim kontaktem z cieczą.

Praktyczne zastosowanie osłon twarzy:

• Osłony twarzy muszą być stosowane tam, gdzie istnieje ryzyko urazu twarzy, np. w przemyśle, budownictwie, laboratoriach chemicznych.
• Pracodawcy muszą przeprowadzać ocenę ryzyka na stanowisku pracy, aby określić, czy stosowanie osłon twarzy jest konieczne.
• Pracownicy muszą być odpowiednio przeszkoleni w zakresie stosowania, konserwacji i użytkowania osłon twarzy.

Aby zapewnić ochronę oczu i twarzy przed łukiem powstającym przy zwarciu elektrycznym również stosowane są osłony twarzy. Zapewniają ochronę przed porażeniem prądem o napięciu do 440 V. Powinny być znakowanie symbolem "8".

Powinny zapewniać ochronę całej twarzy oraz powinny być bez elementów metalowych. Dodatkowo taka osłona powinna chronić przed:

• Uderzeniem o co najmniej niskiej energii,
• Promieniowaniem nadfioletowym (3-1,2)

Dzieli się na: promieniowanie nadfioletowe, widzialne (światło) oraz podczerwone. 

Promieniowanie podczerwone, podobnie jak promieniowanie UV, nie jest widoczne dla oka i dlatego może stanowić ukryte zagrożenie dla zdrowia. W porównaniu do naszej skóry oko jest znacznie bardziej wrażliwe na promieniowanie podczerwone i może doznać początkowych uszkodzeń dużo wcześniej, mimo że, skóra odbiera to promieniowanie jako akceptowalne.

Aby zapewnić ochronę przed naturalnym promieniowaniem UV, można wyposażyć się w krem z filtrem przeciwsłonecznym, odzież ochronną bądź okulary ochronne. Jednakże promieniowanie podczerwone występuje tylko w konkretnych warunkach i miejscach pracy, co prowadzi do mniejszej świadomości potencjalnych zagrożeń. 

W celu ochrony oczu przed promieniowaniem podczerwonym należy stosować okulary, gogle lub osłony twarzy z filtrem. Ich dobór jest uzależniony od temperatury źródła promieniowania (np. stopionej miedzi, szkła, stali). Przy bardzo wysokim poziomie promieniowania zaleca się stosowanie filtrów, które odbijają promieniowanie podczerwone.

Wybór sprzętu ochrony oczu i twarzy powinien być dostosowany do intensywności promieniowania. Jeśli mamy do czynienia ze źródłami promieniowania o dużej intensywności emitującymi nadfiolet UVC i UVB, zaleca się korzystanie z osłon twarzy, aby chronić nie tylko oczy, ale także skórę twarzy przed szkodliwym działaniem nadfioletu. Przemysłowe źródła nadfioletu emitują również intensywne promieniowanie widzialne, które może powodować olśnienie świetlne. Dlatego podczas wyboru filtrów należy również wziąć pod uwagę natężenie promieniowania widzialnego.

• Okulary spawalnicze stosuję się wyłącznie przy lutowaniu twardym, gdyż tylko w tym przypadku zapewniają one odpowiednią ochronę zgodnie z zasadami BHP.
• Gogle spawalnicze znajdują zastosowanie głównie przy spawaniu gazowym oraz lutospawaniu. Przy innych pracach np. podczas spawania łukiem elektrycznym czy cięciem strumieniem plazmy, gogle nie spełniają wymagań ze względu na konieczność osłony całej twarzy przed promieniowaniem.