Hełmy ochronne - podział, normy, informacje ogólne

Spadające przedmioty, uderzenia o wystające elementy konstrukcyjne lub o przemieszczające się obiekty mogą powodować obrażenia skóry głowy, kości czaszki, kręgów szyi oraz mózgu. Około 12% zgłoszonych wypadków, które miały miejsce na stanowisku pracy, to urazy głowy (znajduje się ona na 3 miejscu częstotliwości urazów), a 28% śmiertelnych wypadków to wypadki związane z urazami głowy! Hełmy ochronne są zaliczane do II kategorii. Jednak w przypadku, kiedy są przeznaczone do ochrony przed:
- środowiskiem o wysokiej temperaturze, którego skutki są porównywalne do działania powietrza o temperaturze wynoszącej co najmniej 100 ℃,
- upadkiem z wysokości,
- porażeniem prądem elektrycznym i pracami pod napięciem,
Zaliczane są do III kategorii.

Aby chronić się przed ww. zagrożeniami, należy stosować m.in. hełmy ochronne. W potocznym nazewnictwie funkcjonuje również określenie „kaski ochronne”, np. kaski budowlane, lecz nie jest ono zgodne z nomenklaturą stosowaną w normach.
Ponadto w zależności od konstrukcji hełmy mogą dodatkowo chronić przed odpryskami stopionego metalu, porażeniem prądem elektrycznym czy wysoką temperaturą.

Podstawowe normy dotyczące hełmów ochronnych:

• EN 812 — Przemysłowe hełmy lekkie — norma określa wymagania fizyczne i parametry techniczne, metody badań i wymagania dotyczące oznakowania hełmów lekkich (czapek) dla przemysłu, które mają chronić przed uderzeniami.  Nie są one przeznaczone do ochrony przed skutkami uderzeń, upadków przedmiotów lub przed zawieszonymi bądź poruszającymi się ładunkami, a jedynie chronią przed uderzeniem głową w twarde czy nieruchome przedmioty z taką siłą, która może spowodować rozdarcie skóry lub inne powierzchniowe rany.
• EN 397 — Przemysłowe hełmy ochronne — norma ta określa wymagania fizyczne i parametry techniczne, metody badań oraz wymagania dotyczące znakowania hełmów ochronnych dla przemysłu. Wyszczególniono w niej wymagania obowiązkowe, oraz te niewymagane.
• EN 12492 — Kaski dla alpinistów — norma ta określa wymagania bezpieczeństwa i metody badań.
• EN 14052 — Wysokoskuteczne przemysłowe hełmy ochronne — norma ta określa wymagania fizyczne i parametry techniczne, metody badań i wymagania dotyczące oznakowania hełmów wysokoskutecznych dla przemysłu. Hełmy o podwyższonych parametrach ochronnych są przeznaczone do ochrony przed pęknięciem czaszki, urazami karku lub urazami mózgu spowodowanymi przez obiekty uderzające, lub spadające.
• EN 50365 — Hełmy elektroizolacyjne do pracy przy instalacjach niskonapięciowych — norma określa wymagania odnośnie właściwości elektrycznych i nieelektrycznych hełmów z materiałów elektroizolacyjnych używanych przy pracach pod napięciem o wartościach nieprzekraczających 1000 V lub napięcia stałego o wartościach nieprzekraczających 1500 V. Aby hełm spełniał tę normę, musi spełniać wszystkie wymagania normy EN 397.

Różnica dotyczy głównie zastosowania w różnych warunkach pracy. Norma dotycząca hełmów ochronnych nie posiada wymogów dotyczących pasków podbródkowych. Natomiast w normie dla kasków alpinistycznych paski podbródkowe są obowiązkowe. Obecnie są dostępne również rozwiązania z przełącznikiem wyboru normy pomiędzy poniższymi normami, umożliwiające wybór kasku do wymagań normy EN 397 lub EN 12492. Należy pamiętać, że taki kask bhp nie może spełniać dwóch norm jednocześnie!

Dlaczego normy są takie ważne?

Każda norma definiuje szczegółowe testy oraz kryteria dla różnych scenariuszy. Różne środowiska i rodzaje aktywności stwarzają różne zagrożenia, dlatego jeden model hełmu nie sprawdzi się w każdym przypadku. Na przykład, pracownik budowlany na ziemi potrzebuje ochrony przed spadającymi przedmiotami, podczas gdy pracownik pracujący na wysokości potrzebuje kasku, który nie spadnie z głowy.

Zdolności kasku do ochrony głowy przed spadającymi przedmiotami

Obowiązkowe wymagania

• Odporność na płomień – zewnętrzna powłoka hełmu jest wystawiana na działanie płomienia przez 10 sekund. Powinna samoczynnie zgasnąć w ciągu 5 sekund. To ważne, ponieważ hełmy przemysłowe często używane są przy spawaniu, szlifowaniu czy innych pracach przy wysokiej temperaturze.

Opcjonalne wymagania

• Odporność na ekstremalne temperatury – hełm może być testowany w bardzo niskich temperaturach (-20°C lub -30°C) oraz bardzo wysokich (+150°C), aby upewnić się, że nadal będzie skutecznie chronił głowę.
• Izolacja elektryczna (440 V) – hełm może być sprawdzany pod kątem krótkotrwałego kontaktu z przewodami niskiego napięcia bez ryzyka porażenia. Do pracy z wyższym napięciem stosuje się osobną normę EN 50365 dla hełmów izolacyjnych.
• Odkształcenie boczne (LD) –  odporność hełmu na siłę działającą z boku, co chroni przed zgnieceniem głowy.
• Odporność na rozpryski stopionego metalu (MM) – skorupa jest sprawdzana pod kątem odporności z rozpryskami stopionego metalu (np. w odlewniach). Materiał nie powinien się zapalić ani stopić.

Place budowy, fabryki, roboty drogowe, górnictwo, zakłady użyteczności publicznej itp. są to środowiska, w których głównym zagrożeniem są przedmioty spadające z góry. Hełmy ochronne zgodne z normą EN 397 nie są specjalnie testowane pod kątem uderzeń bocznych (poza podstawowym testem penetracji na czubku głowy) — Przyjęto, że najgroźniejsze uderzenia będą w czubek głowy, np. cegła spadająca z wysokości.

Kaski zgodne z EN 12492 są sprawdzane pod kątem pola widzenia, aby upewnić się, że ich konstrukcja nie ogranicza wzroku użytkownika.

W przeciwieństwie do normy EN 397 norma EN 12492 nie wymaga odporności na płomień ani na działanie stopionego metalu – kaski te nie są przeznaczone do pracy w pobliżu ognia czy rozprysków gorącego metalu.

Norma EN 12492 nie obejmuje też izolacji elektrycznej. Większość kasków ochronnych ma duże otwory wentylacyjne i metalowe elementy, dlatego nie nadają się do pracy w środowisku z napięciem elektrycznym, chyba że producent przeprowadzi dodatkowe testy zgodnie z inną normą.

W praktyce kaski zgodne z normą EN 12492 są przeznaczone do pracy na wysokości, dostępu linowego, wspinaczki, alpinizmu, ratownictwa, prac drzewnych (arborystyki) – w każdej sytuacji, w której istnieje ryzyko upadku lub uderzenia z boku, a utrzymanie kasku na głowie jest kluczowe. Na przykład technik turbin wiatrowych często nosi kask zgodny z normą EN 12492, aby w razie potknięcia się i zablokowania uprzęży zabezpieczającej przed upadkiem kask nie spadł w najmniej odpowiednim momencie.

Bezpieczeństwo pracy wymaga uwzględnienia nie tylko uderzeń pionowych, ale także bocznych i rotacyjnych, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników. Hełmy ochronne wg normy EN 397 projektowane są głównie z myślą o uderzeniach liniowych (np. spadający przedmiot z góry), jednak badania naukowe wykazują, że mózg jest szczególnie wrażliwy na uderzenia obrotowe i uderzenia pod kątem. To właśnie one najczęściej prowadzą do wstrząsów mózgu oraz urazów rotacyjnych, nawet przy pozornie niewielkiej sile uderzenia.

Obowiązująca norma EN 397 określa minimalne wymagania dotyczące ochrony przy uderzeniach liniowych, ale nie uwzględniają testów rotacyjnych. Dlatego coraz większe znaczenie mają  modele wyposażone w nowoczesne systemy redukcji sił obrotowych (np. technologie MIPS czy WG11). Zapewniają one ochronę wielokierunkową – zarówno przed uderzeniami pionowymi, jak i bocznymi czy rotacyjnymi – co znacząco podnosi poziom bezpieczeństwa w pracy na wysokości, czy w budownictwie.

Świadomy wybór kasku ochronnego, który redukuje ryzyko urazów rotacyjnych, jest kluczowy dla ochrony zdrowia pracowników. W środowiskach, gdzie istnieje ryzyko upadku lub uderzenia pod kątem, warto postawić na rozwiązania zapewniające pełną ochronę głowy, a nie tylko spełniające minimalne wymagania norm.

Różnica dotyczy głównie zastosowania w różnych warunkach pracy. Norma dotycząca hełmów ochronnych nie posiada wymogów dotyczących pasków podbródkowych. Natomiast w normie dla kasków alpinistycznych paski podbródkowe są obowiązkowe. Obecnie są dostępne również rozwiązania z przełącznikiem wyboru normy pomiędzy poniższymi normami, umożliwiające wybór kasku do wymagań normy EN 397 lub EN 12492. Należy pamiętać, że taki kask bhp nie może spełniać dwóch norm jednocześnie!

1. Dlaczego normy są takie ważne?

Każda norma definiuje szczegółowe testy oraz kryteria dla różnych scenariuszy. Różne środowiska i rodzaje aktywności stwarzają różne zagrożenia, dlatego jeden model hełmu nie sprawdzi się w każdym przypadku. Na przykład, pracownik budowlany na ziemi potrzebuje ochrony przed spadającymi przedmiotami, podczas gdy pracownik pracujący na wysokości potrzebuje kasku, który nie spadnie z głowy w razie poślizgnięcia się.

Przemysłowe hełmy robocze mogą różnić się konstrukcją — zależy to od ich przeznaczenia. Niezależnie od tych różnic można wyszczególnić jednak pewne wspólne elementy:

• skorupa — stanowi zewnętrzną część hełmu nadającą mu kształt. Jej podstawowym zadaniem jest przejęcie uderzenia, częściowe pochłonięcie jego energii oraz przekazanie pozostałej części energii na więźbę. Drugim zasadniczym zadaniem skorupy jest ochrona głowy przed uderzeniem przedmiotami o ostrych kształtach. W zależności od typu hełmu skorupa może być wyposażona w daszek, rondo, rynienkę ściekową do wody, otwory wentylacyjne, uchwyty do mocowania nauszników przeciwhałasowych lub osłony twarzy itp. Obecnie do produkcji skorup hełmów stosuje się tworzywa termoplastyczne (polietylen, ABS) lub laminaty duroplastyczne (żywica fenolowa z włóknem tekstylnym, żywica poliestrowa z włóknem szklanym).
• więźba — stanowi wewnętrzną część hełmu, przymocowaną do skorupy i stykającą się bezpośrednio z głową użytkownika. Jej zadaniem jest amortyzowanie uderzenia przyjętego przez skorupę oraz rozłożenie działających sił na możliwie największą powierzchnię górnej części głowy, a także utrzymanie hełmu na głowie. Pasy nośne więźby są najczęściej wykonywane z tkanych taśm poliamidowych lub poliestrowych oraz są mocowane w 2-,4-,6- lub 8 punktach.
• pas główny — obejmuje głowę użytkownika na wysokości czoła i podstawy czaszki. W powiązaniu z więźbą umożliwia stabilne osadzenie hełmu na głowie. Na wewnętrznej stronie pasa głównego jest umiejscowiony potnik, który wchłania pot z czoła. Do pasa głównego może być dodatkowo przymocowany pasek podbródkowy, który będzie utrzymywał hełm we właściwej pozycji. Obwód pasa głównego jest regulowany — można go dostosować do obwodu głowy za pomocą pokrętła lub skokowo poprzez zaczepy.

Zgodnie z przepisami normy EN 397 na wszystkich hełmach ochronnych zaznaczone są: data produkcji, skrót mówiący o rodzaju zastosowanego tworzywa, typ, rozmiar i znak świadczący o spełnieniu dodatkowych wymogów technicznych dotyczących bezpieczeństwa. 

Objaśnienia stosowanych skrótów materiałów:

• Materiały termoplastyczne:
  • ABS — kopolimer akrylo-nitrylowo-butadlenowo-styrenowy
  • PC — poliwęglan
  • PE — polietylen
  • PA — poliamid
• Materiały duroplastyczne: 
  • UP-GF - poliester wzmacniany włóknem szklanym
  • PF-SF - żywica fenolowa z włóknem tekstylnym

Objaśnienie skrótów dotyczących wymagań dodatkowych:

• -20°C — hełm do stosowania w podanej niskiej temperaturze np. na zewnątrz przy silnych mrozach,
• -30°C — hełm do stosowania w podanej niskiej temperaturze np. w chłodniach,
• +150°C — hełm do stosowania przy pracach w podanej wysokiej temperaturze np. wielki piec.
• 440V AC — hełm, który powinien ochronić użytkownika przed krótko trwającym, niezamierzonym kontaktem z przewodami pod napięciem do 440V prądu zmiennego.
• MM — hełm odporny na odpryski ciekłego metalu, np. w odlewnictwie,
• LD — hełm odporny na deformację boczną,
• F — hełm w wersji dla pracowników leśnych.

Stosowanie środków ochrony głowy w miejscach i sytuacjach, w których jest ona szczególnie narażona na urazy, jest niezwykle ważne. Niedopatrzenia czy zaniechania związane z ich użytkowaniem mogą mieć bardzo groźne konsekwencje. Hełm na głowę:

• zapewnia ochronę zdrowia i życia;
• zabezpiecza głowę przed skaleczeniami;
• chroni przed uderzeniami, spadającymi elementami konstrukcji, rusztowań czy maszyn;
• zabezpiecza przed płomieniami, iskrami, odpryskami;
• chroni górny odcinek kręgosłupa i pomaga uniknąć urazów obejmujących ten obszar ciała;
• pomaga chronić przed urazami. 

Różne rodzaje kasków roboczych dostępnych na rynku umożliwiają idealny dobór ochrony głowy do danego środowiska pracy oraz indywidualnych potrzeb. Warto zadbać również o staranny wybór rozmiaru – dzięki temu stosowanie ochrony głowy nie będzie wywoływać dyskomfortu.

Wybierając hełm ochronny, warto zwrócić szczególną uwagę na akcesoria. Sprzęt ochronny taki jak: osłony twarzy, okulary ochronne, gogle ochronne, ochronniki słuchu dodatkowo zabezpiecza przed ciałami stałymi oraz płynnymi, rozbryzgami i odpryskami. Akcesoria ochronne bhp to także naklejki transparentne, osłony karku czy torby transportowe. Najpopularniejsze z nich to osłony twarzy i oczu oraz nauszniki ochronne.

• PORADNIK - Dobór i użytkowanie hełmów

• OFERTA - Przemysłowe hełmy ochronne