Odzież chroniąca przed czynnikami chemicznymi

Do odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi należy odzież zapewniająca ochronę przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi występującymi w formie: gazów, par, cieczy i pyłów. Inne określenia w/w odzieży ochronnej to: odzież chemoochronna, odzież chemoodporna, odzież chemiczna, odzież przeciwchemiczna.

Odzież z tej grupy stosowana jest w przypadku awarii chemicznych, katastrof, w  przemyśle chemicznym, spożywczym, farmaceutycznym, przy pracach chemizacyjnych w rolnictwie, w pracach lakierniczych, przy pracy z azbestem oraz we wszelkich innych pracach, gdzie występuje ryzyko kontaktu ze szkodliwymi substancjami. 

Zgodnie z Dyrektywą 89/686/EWG odzież chroniąca przed niebezpiecznymi czynnikami chemicznymi jest kwalifikowana do środków ochrony indywidualnej (ŚOI) Kategorii II lub Kategorii III tj. służących do ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami, które mogą powodować poważne i nieodwracalne uszkodzenia zdrowia.
Odzież taka jest oznakowana odpowiednim piktogramem:

Piktogram oznaczający odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi.

Podział odzieży chemoochronnej

Normy europejskie dokonują podziału odzieży chemoochronnej w oparciu o intensywność działania substancji chemicznej na odzież, oraz od stanu skupienia substancji chemicznej. Odzież jest podzielona na 6 typów (typ 1 - największa ochrona, typ 6 - najmniejsza ochrona): 

Typ	Piktogram (wg DuPont)	Opis	Norma
Typ 1		Odzież gazoszczelna TYP 1 – Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi w postaci gazów, cieczy, aerozoli i cząstek stałych. TYP 1-ET – Wymagania dotyczące odzieży gazoszczelnej przeznaczonej dla służb ratownictwa chemicznego.	EN 943-1 EN 943-2
Typ 2		Odzież niegazoszczelna Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi w postaci gazów, cieczy, aerozoli i cząstek stałych. Konstrukcja odzieży nie zapewnia całkowitej szczelności.	EN 943-1
Typ 3		Odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy Odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy pod ciśnieniem.	EN 14605 + A1
Typ 4		Odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy Ochrona przed działaniem substancji chemicznej w postaci rozpylonej cieczy (nie pod ciśnieniem).	EN 14605 + A1
Typ 5		Odzież chroniąca przed cząstkami stałymi Odzież pyłoszczelna chroniąca przed pyłami.	EN 13982-1
Typ 6		Odzież o ograniczonej skuteczności ochrony przed działaniem substancji chemicznej w postaci cieczy Ochrona przed opryskaniem.	EN 13034

Poziom odporności odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi na działanie substancji chemicznych, zależy przede wszystkim od materiału z którego została ona wykonana.
Ze względu na odporność materiału odzieży na przenikanie substancji chemicznych dokonuje się podziału na klasy odporności w zależności od zmierzonego zgodnie z normą EN ISO 6529 czasu przebicia tj, czasu potrzebnego na przejście molekuł substancji chemicznej przez grubość materiału.
Rozróżnia się poniższe klasy odporności:

• klasa 1 - czas przebicia > 10 min
• klasa 2 - czas przebicia > 30 min
• klasa 3 - czas przebicia > 60 min
• klasa 4 - czas przebicia > 120 min
• klasa 5 - czas przebicia > 240 min
• klasa 5 - czas przebicia > 480 min

Ze względu na rodzaj substancji chemicznej przed którą ma odzież chronić możemy wyróżnić odzież chroniącą przed:

• kwasami i zasadami nieorganicznymi (kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy, zasada sodowa, zasada potasowa), (odzież kwasoodporna),
• kwasami organicznymi (kwas mlekowy, kwas octowy, kwas mrówkowy),
• olejami (oleje roślinne, oleje zwierzęce, oleje mineralne), (odzież olejoodporna),
• środkami ochrony roślin,
• farbami i lakierami,
• rozpuszczalnikami organicznymi (np. benzen, aceton, toluen).

Ze względu na czas użytkowania odzież chemoochronną można podzielić na:

• odzież przeznaczoną do krótkotrwałego lub jednorazowego użytku
• odzież przeznaczoną do długotrwałego użytku (wielokrotnego użytku).

Prawidłowo dobrana odzież do długotrwałego jak i krótkotrwałego użytku gwarantuje wystarczający poziom ochrony, natomiast różni się trwałością wynikającą z rodzaju zastosowanych materiałów.
Odzież do krótkotrwałego użytku wytwarzana jest z włóknin i folii i znalazła ona zastosowanie m.in. do prac podczas których następuje szybkie zanieczyszczenie odzieży (np. podczas lakierowania, malowania). 
Odzież do długotrwałego użytku jest wykonana z tkanin powleczonych i impregnowanych. Zapewnia to większą odporność na agresywne substancje chemiczne oraz większą wytrzymałość mechaniczną niezbędną do wielokrotnego użytkowania. Odzież wielokrotnego użytku należy po każdorazowym użyciu (w przypadku kontaktu z chemikaliami) poddać dekontaminacji (czyszczeniu).

Odzież chroniąca przed pyłami (odzież pyłoszczelna)

W przypadku kontaktu pracownika z pyłami nietoksycznym stosuje się odzież pyłoszczelną (pyłoochronną), której konstrukcja powinna uniemożliwiać penetrację pyłu. Najczęściej są to kombinezony o dopasowanych do użytkownika mankietach rękawów i nogawek oraz kołnierzu bądź kapturze. Na ten rodzaj odzieży stosowane są przede wszystkim tkaniny o specjalnych splotach, charakteryzujące się wystarczającą pyłoszczelnością przy jednoczesnej możliwości przepuszczania powietrza w ograniczonym zakresie.
Do ochrony przed działaniem pyłów toksycznych (np. azbestu) odzież powinna spełniać wymogi normy EN 13982-1 przede wszystkim w zakresie przecieku wewnętrznego. Zgodnie z w/w podziałem odzież pyłoszczelna jest zaliczana do typu 5 odzieży chemoochronnej i wytwarzana najczęściej z włókniny polipropylenowej powlekanej typu Tyvek.

Odzież chroniąca przed chemikaliami w stanie ciekłym

W przypadku zagrożenia kontaktem z niebezpiecznymi substancjami w stanie ciekłym należy dobrać odzież ochronną uwzględniając intensywność działania tej cieczy:

• Odzież chroniąca przed opryskaniem cieczą – typ 6
  Chroni przed krótkotrwałym i mało intensywnym kontaktem z ciekłymi substancjami chemicznymi np. przed przypadkowym polaniem kroplami olejów i rozpuszczalników, odzież chroniąca przed rozcieńczonymi kwasami i zasadami. Odzież taka może być wykonana z tkanin i włóknin impregnowanych. Charakteryzuje się lekkością i przewiewnością.
  Parametrem charakteryzującym właściwości ochronne materiałów przeznaczonych na odzież chroniącą przed opryskaniem ciekłymi chemikaliami jest wskaźnik niezwilżalności i wskaźnik przesiąkliwości.
• Odzież chroniąca przed rozpyloną cieczą – typ 4
  Odzież taka powinna charakteryzować się szczelnością na przesiąkanie rozpylonej cieczy. Wykonana jest z materiałów powleczonych tworzywami sztucznymi i różniącymi się odpornością na działanie substancji chemicznej. Producent w instrukcji użytkowania powinien zamieścić tabelę odporności chemicznej odzieży zawierającej czas przebicia materiału przez daną substancję (klasę odporności). Odzież chroniąca przed chemikaliami w postaci rozpylonej cieczy jest stosowana np. przy zabiegach opryskiwania roślin, przy pracach lakierniczych itp.
• Odzież chroniąca przed strumieniem cieczy – typ 3
  Wymagania odnośnie materiałów są takie same jak dla w/w odzieży typu 4 ale odzież ta powinna być tak zaprojektowana i uszczelniona aby zminimalizować ryzyko przecieku pod wpływem natrysku cieczą pod ciśnieniem.

Odzież ochronna gazoszczelna

Do ochrony przed chemikaliami występującymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek stałych wymagana jest całkowita izolacja pracownika od otoczenia. Służą do tego ubrania gazoszczelne, które po skompletowaniu z izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego stanową skuteczną barierę odgradzającą organizm człowieka od skażonego chemicznie środowiska pracy.
Ubrania gazoszczelne składają się z kombinezonu z butami, zapinanego gazoszczelnym zamkiem błyskawicznym oraz rękawic przytwierdzonych do rękawów kombinezonu specjalnymi, szczelnymi obejmami.

Zgodnie z klasyfikacją EN 943-1 odzież gazoszczelna występuje w dwóch typach:

• typ 1 - odzież zabezpieczająca cały organizm, posiadająca cechy gazoszczelności – spełniająca wymagania testu szczelności wg EN 464, 
• typ 2 - odzież zabezpieczająca cały organizm, nie spełniająca wymagań testu szczelności wg EN 464, w której zabezpieczenie przed wnikaniem niebezpiecznych substancji realizowane jest poprzez nadciśnienie wewnątrz kombinezonu.

W ramach typu 1 wyróżniamy trzy rodzaje odzieży gazoszczelnej:

• typ 1a - odzież z aparatem powietrznym noszonym wewnątrz kombinezonu - sprzęt ochrony układu oddechowego chroniony jest przed działaniem niebezpiecznych mediów przez kombinezon,
• typ 1b - odzież z aparatem powietrznym noszonym na zewnątrz kombinezonu - sprzęt ochrony układu oddechowego nie jest chroniony przed działaniem niebezpiecznych mediów 
• typ 1c - odzież z zasilaniem w powietrze do oddychania dostarczanym z zewnętrznej linii sprężonego powietrza. 

Dobór odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi

W pierwszej kolejności należy podjąć kroki aby wyeliminować lub ograniczyć przyczynę samego zagrożenia. Stosowanie odzieży chemoochronnej jak i innych ŚOI jest ostatnią barierą chroniącą pracownika i jej stosowanie jest konieczne, gdy pomimo innych działań zapobiegawczych ryzyko nadal istnieje. 

Jak dobrać odzież przeciwchemiczną?

• Zidentyfikuj substancję chemiczną - musisz znać: rodzaj substancji chemicznej i w jakiej występuje postaci (gaz, para, ciecz, pył). Należy wziąć pod uwagę możliwą zmianę stanu skupienia np. z ciekłego na gazowy) pod wpływem wzrostu temperatury. Pozwoli to na wstępny wybór wymaganego typu ubrania wg w/w norm CE (typ od 1 do 6).
• Zidentyfikuj inne zagrożenia - na stanowisku pracy mogą występować dodatkowe zagrożenia, np. wysoka temperatura, gorące odpryski, atmosfera wybuchowa, substancje biologiczne, promieniowanie, zagrożenie elektrostatyczne, ostre krawędzie. Odzież ochronna powinna dodatkowo spełniać wymogi związane z tymi zagrożeniami.
• Określ intensywność działania substancji chemicznej - dotyczy to formy ciekłej i należy określić czy ryzyko jest incydentalne polegające na zabrudzenie się szkodliwą cieczą czy ciecz występuje w postaci aerozolu czy też może nastąpić intensywne ochlapanie pod wysokim ciśnieniem. Pozwoli to na zakwalifikowanie odzieży odpowiednio do typu 6, 4 lub 3 wg w/w norm CE.
• Określ stężenie i toksyczność substancji chemicznej - należy pamiętać, że żadna odzież nie zapewnia 100% szczelności. Np. zgodnie z normą dla odzieży Typ 5 dopuszcza się przeciek do wnętrza kombinezonu na poziomie 15% w 8 na 10 przebadanych kombinezonach. Tak więc jeżeli substancja (pył) jest bardzo toksyczna i/lub występuje w dużym stężeniu to należy zwiększyć poziom ochrony wybierając kombinezon zakwalifikowany do typu 4 lub 3 a nawet typu 1 w skrajnym przypadku.
• Sprawdź jaki jest czas przebicia - każdy producent powinien dysponować tabelami określającymi ile wynosi czas przenikania substancji chemicznej przez materiał. Pozwoli to na zapewnienie odpowiedniej ochrony ale też optymalizacji kosztu ubrania. Np. nie ma potrzeby użytkowania ciężkiego (i drogiego) kombinezonu o długim czasie przebicia jeżeli kontakt z niebezpieczną substancją jest tylko w przypadku awarii, np. stłuczenia naczynia. Lekki kombinezon pozwoli na neutralizację i usunięcie zagrożenia.  Rodzaj związku chemicznego i jego stężenie determinują wybór materiału na odzież.
• Ustal ryzyko uszkodzeń mechanicznych - własności chemoochronne ubrania będą zachowane tylko wówczas jeżeli nie dojdzie do uszkodzenia mechanicznego materiału ani szwów ubrania. Należy przeanalizować intensywność pracy oraz ryzyko wystąpienia ostrych krawędzi i szorstkich powierzchni. Właściwości mechaniczne materiału i szwów charakteryzowane są w postaci klas co daje możliwość porównania i doboru.
• Komfort pracy - najważniejszy jest oczywiście poziom ochrony ale komfort pracy należy też wziąć pod uwagę. Im większy stopień ochrony tym kombinezon jest mniej komfortowy - cięższy, materiał mniej elastyczny i podatny na ruchy oraz nie przepuszczający powietrza. Można porównywać odzież różnych producentów i dobrać optymalną do swoich zastosowań ale należy pamiętać aby dokonywać porównania o zbliżonych parametrach ochronnych. Na komfort ma wpływ też krój kombinezonu oraz odpowiednio dobrany rozmiar zapewniający swobodę ruchów.