Defibrylatory AED - Podstawowe informacje

Nagłe zatrzymanie serca może spotkać każdego, niezależnie od wieku czy stanu zdrowia, natomiast jedynym znanym sposobem na przywrócenie jego prawidłowej czynności jest zastosowanie defibrylatora - właśnie dlatego warto wyposażyć zakład pracy w tego typu urządzenie. Defibrylatory AED nie są co prawda wymagane przepisami prawa, ale z całą pewnością powinny być włączone do zestawu ratunkowego w firmie oraz w każdym miejscu publicznym - mogą bowiem przyczynić się do uratowania życia.

Przepisy prawne - udzielanie pierwszej pomocy

Obowiązkiem każdego obywatela jest udzielenie pierwszej pomocy osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego - należy niezwłocznie powiadomić o takim zdarzeniu dzwoniąc pod numery 999 lub 112. Zgodnie z art. 162 § 1 Kodeksu karnego: "Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3." Nie ponosisz konsekwencji za ewentualne błędy popełnione w trakcie udzielania pierwszej pomocy, jeśli działałeś w dobrej wierze! Nie obawiaj się więc użyć ogólnodostępnego defibrylatora AED!

Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji na temat AED

„Wykonanie defibrylacji w ciągu 3-5 minut od utraty przytomności może skutkować przeżywalnością na poziomie 50-70%. Wczesna defibrylacja, wykonana przez osoby udzielające pomocy, jest możliwa dzięki użyciu AED, będącego elementem istniejącego programu powszechnego dostępu do defibrylacji lub znajdującego się na miejscu zdarzenia. Programy powszechnego dostępu do defibrylacji powinny być aktywnie wprowadzane w miejscach dużego zagęszczenia ludności, jak lotniska, stacje kolejowe, dworce autobusowe, centra handlowe, biura czy kasyna. W tych miejscach do zatrzymania krążenia dochodzi zwykle w obecności świadków, a osoby przeszkolone w prowadzeniu RKO mogą szybko znaleźć się w miejscu zdarzenia. Rozmieszczanie AED w miejscach, gdzie spodziewane jest jedno zatrzymanie krążenia na 5 lat, wydaje się finansowo uzasadnione, a koszt przekładający się na jeden rok zyskanego życia jest porównywalny do innych procedur medycznych. Analiza ilości zatrzymań krążenia w danej okolicy w przeszłości oraz charakterystyka sąsiedztwa tych miejsc mogą być pomocne we właściwym rozmieszczeniu AED. Każda minuta opóźnienia w wykonaniu defibrylacji zmniejsza prawdopodobieństwo przeżycia do wypisu ze szpitala o 10-12%. Ogniwa łańcucha przeżycia są ze sobą ściśle połączone: jeśli świadkowie zdarzenia prowadzą RKO, spadek przeżywalności będzie następować wolniej i wynosi około 3-4% na każdą minutę opóźnienia defibrylacji."

Europejska Rada Resuscytacji 2021 - Zatrzymanie krążenia a COVID-19

Europejska Rada Resuscytacji w rozdziale 1 wytycznych na 2021 rok podkreśla wpływ choroby COVID-19 na epidemiologię i wyniki leczenia pacjentów z zatrzymaniem krążenia. Wybrane wnioski z badań brzmią następująco:

• na podstawie 10 wykonanych badań (obejmujących 35 379 uczestników) zaobserwowano wzrost częstotliwości poza szpitalnych zatrzymań krążenia w trakcie pierwszej fali COVID-19;
• podczas epidemii zmieniły się przyczyny zatrzymań krążenia - odnotowano wzrost przyczyn medycznych (w 4 z 5 badań) i spadek zatrzymań związanych z urazem (w 4 z 5 badań);
• częściej dochodziło do zatrzymań krążenia w domach - częstość podejmowania RKO przez świadków różniła się w badaniach;
• czas dotarcia Zespołów Ratownictwa Medycznego wydłużył się, a częstość podejmowania lub kontynuowania RKO przez zespół pogotowia spadła;
• całkowita częstość występowania powrotu spontanicznego krążenia, przyjęć do szpitala i przeżywalność pacjentów uległy zmniejszeniu.

Zasadniczo wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji dotyczą pacjentów, u których ryzyko zachorowania na COVID-19 jest niskie, lub wykonany test dał negatywny wynik. Wytyczne COVID-19 są poddawane nieustannej analizie. Jeśli osoba udzielająca pierwszej pomocy nie ma pewności, czy pacjent jest chory na COVID-19 powinna samodzielnie oszacować ryzyko zarażenia, analizując aktualną częstotliwość zachorowań, stan pacjenta (wywiad w kierunku kontaktu z zakażonym, objawy zakażenia), prawdopodobieństwo powodzenia leczenia, dostępność środków ochrony indywidualnej oraz ryzyko osobiste związane z udzieleniem pomocy. 

Nagłe zatrzymanie akcji serca może doświadczyć KAŻDEGO i w KAŻDEJ chwili!

Nagłe zatrzymanie akcji serca - fakty

• Nagłe zatrzymanie akcji serca (nagłe zatrzymanie krążenia - NZK) jest nieprzewidywalnym stanem oraz może dotyczyć każdego i w każdej sytuacji, nawet dziecka. W Polsce podobnie jak w innych krajach UE, nagłe zatrzymanie akcji serca jest najczęstszą przyczyną zgonów!
• Mimo że zwykle przyczyną nagłego zatrzymania krążenia są choroby serca, to wiele ofiar nagłego zatrzymania krążenia nigdy nie odczuwało wcześniej żadnych problemów z sercem.
• Zatrzymane serce nie jest całkowicie nieruchome, lecz zaczyna wykonywać chaotyczne skurcze i nie jest w stanie pompować krwi. Stan, w którym komórki mięśnia sercowego kurczą się bardzo szybko i chaotycznie nazywa się migotaniem komór.
• Prowadzona akcja resuscytacyjna (sztuczny oddech oraz uciski klatki piersiowej) dostarcza krew z tlenem do mózgu, ale nie jest w stanie przerwać migotania komór i przywrócić normalnej akcji serca.
• Zastosowanie defibrylacji jest jedynym znanym sposobem na przerwanie stanu migotania komór i wznowienie prawidłowego rytmu pracy serca.
• Defibrylacja musi być wykonana jak najszybciej, ponieważ szanse przeżycia w każdej minucie spadają o 10 - 12 % (zgodnie z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji)!
• W Polsce Ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym zobowiązuje ambulans do przyjazdu w nieprzekraczalnym czasie 15 minut w mieście powyżej 10 tysięcy mieszkańców i 20 minut na wsi. Niestety często, szczególnie w godzinach szczytu, czas oczekiwania na przyjazd karetki pogotowia jest dłuższy.

Nagłe zatrzymanie krążenia a atak serca

Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) to nie to samo, co zawał serca, chociaż osoba, u której rozpoznano zawał serca, ma większą szansę na to, aby w jej sercu powstały nieprawidłowości obejmujące układ bodźcotwórczo-przewodzący serca i co za tym idzie, spowodowały nagłe zatrzymanie krążenia.

Różnice pomiędzy atakiem serca a NZK: 

• zawał serca jest spowodowany zatkaniem naczynia (tętnicy) doprowadzającego krew do mięśnia sercowego, co powoduje, że komórki mięśnia obumierają;
• NZK jest powodowane nieprawidłową czynnością serca;
• pacjenci z zawałem serca zwykle pozostają przytomni, natomiast ofiary nagłego zatrzymania krążenia zawsze tracą przytomność.

"Łańcuch przeżycia" - warunki zwiększające szanse na przeżycie po nagłym zatrzymaniu akcji serca

Oczywiste jest, że im dłużej utrzymuje się zanik akcji serca i krążenia, tym maleją szanse na przeżycie. Każda minuta tego stanu zmniejsza szanse przeżycia o 7 do 10%. Po rozpoznaniu objawów zatrzymania serca (ofiara nie reaguje, brak oddechu) należy podjąć jak najszybciej czynności ratownicze.
Aby ustalić prawidłową kolejność wykonywania czynności pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania akcji serca, The American Heart Association zaproponowało "łańcuch przeżycia". Jak najszybsze wykonanie poszczególnych ogniw łańcucha przez świadków wypadku zwiększa szanse przeżycia poszkodowanego.

• Wczesna reakcja - większość nagłych problemów sercowych występuje nagle i bez ostrzeżenia. W związku z tym chory nie jest w stanie powiadomić służb medycznych o swoim stanie i najczęściej omdlewa. Świadkowie takiego zdarzenia mogą poprzez natychmiastowe zaalarmowanie służb medycznych (tel. 999) w znaczący sposób zwiększyć szanse chorego na przeżycie.
• Wczesna resuscytacja - resuscytacja krążeniowo-oddechowa jest krytycznym ogniwem, dzięki któremu możemy zyskać czas między powiadomieniem służb medycznych a zastosowaniem u chorego defibrylacji. Im wcześniej zastosujemy sztuczną wentylację i zewnętrzny masaż serca, tym większe są szanse na przeżycie. W przypadku migotania komór zabieg ten nie przywróci prawidłowej pracy serca, ale utrzyma przepływ krwi zawierającej tlen przez mózg i serce do czasu dostarczenia defibrylatora (AED).
• Wczesna defibrylacja - większość przypadków braku akcji serca jest spowodowana wspomnianym migotaniem komór. Aby przerwać migotanie komór i przywrócić normalny rytm, należy natychmiast wykonać defibrylację, co jest kluczową czynnością. Jeśli zostanie ona wykonana w przeciągu pierwszych 5 minut od czasu zatrzymania akcji serca, prawdopodobieństwo ocalenia pacjenta wynosi 50%. Po 10 minutach jej skuteczność jest już niewielka.
• Wczesna opieka medyczna - ostatnim ogniwem łańcucha jest pomoc wykwalifikowanego personelu medycznego. W Polsce oznacza to pomoc ze strony lekarza, który najczęściej przybywa na miejsce zdarzenia z zespołem pogotowia ratunkowego.

Działanie defibrylatora AED

Dzięki zaawansowanej technologii, po przyklejeniu do klatki piersiowej chorego dwóch elektrod (pod prawym obojczykiem i na lewym boku poniżej serca) defibrylator sam wydaje instrukcje postępowania. Wyświetlając je na ekranie oraz wydając polecenia głosowe, urządzenie przejmuje nadzór nad akcją ratunkową. Analizuje ono rytm serca poszkodowanego (EKG) i decyduje o tym, czy przeprowadzenie defibrylacji jest konieczne, czy należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową. W przypadku wystąpienia migotania komór przez klatkę piersiową i serce poszkodowanego przepuszczany jest prąd stały o napięciu ok. 1500 V w czasie ok. 0,2 s. Najnowsze urządzenia uwzględniają dwufazową metodę, która automatycznie dopasowuje parametry wstrząsu do potrzeb pacjenta. Jeśli pierwszy wstrząs nie przywróci akcji serca, urządzenie wyemituje następne wstrząsy, zgodnie z zaprogramowaną sekwencją (od 150 J do 360 J) - zwiększa to szanse na uratowanie pacjenta. Defibrylatory typu AED są projektowane tak, aby maksymalnie uprościć ich stosowanie i są przeznaczone do użytku przez ratującego mającego jedynie elementarne przeszkolenie. Zadaniem osoby ratującej jest włączenie defibrylatora, naklejenie elektrod na odsłoniętą klatkę piersiową poszkodowanego i wykonanie komend głosowych defibrylatora. 

Defibrylator AED - gdzie powinien się znajdować?

Wyposażenie firmy w defibrylator AED nie jest wymagane prawnie. Warto jednak wiedzieć, że dzięki niemu szanse uratowania człowieka z zatrzymaną akcją serca sięgają aż 70% - z tego powodu jest to tak ważny element wyposażenia zestawu ratunkowego. Defibrylator pomoże zapewnić maksymalny poziom bezpieczeństwa zarówno pracownikom, jak i innym osobom przebywającym na terenie firmy (klientów, gości, dostawców, kontrahentów, serwisantów itp.).

Defibrylator AED powinien być umieszczony w widocznym i łatwo dostępnym miejscu, razem z pozostałym sprzętem do udzielania pierwszej pomocy. Najlepiej, jeśli będzie zlokalizowany w intensywnie uczęszczanym obszarze i dobrze oznaczony. Każdy z pracowników powinien być również poinformowany o jego lokalizacji i przeszkolony w zakresie zastosowania oraz użytkowania. Zaawansowana budowa defibrylatora sprawia, że jego wykorzystanie jest bardzo proste, dlatego pracownikom wystarczy krótki instruktaż.

W większych obiektach (takich jak duże zakłady pracy, a także miejsca takie jak dworce, lotniska, szkoły, centra handlowe itp.) warto zadbać o dostępność więcej niż jednego defibrylatora AED (np. po jednym na każdym piętrze). Zalecenia wskazują, że dojście do urządzenia nie powinno zająć więcej niż 2 minuty. Ma to ogromne znaczenie dla ratowania życia, ponieważ czas od zatrzymania krążenia do wszczęcia działania defibrylatora nie powinien przekroczyć 5 minut. Z każdą minutą szanse na uratowanie poszkodowanego z zatrzymaną akcją serca maleją bowiem o ok. 10%!

W przypadku stacjonarnego umiejscowienia defibrylatora zaleca się stosowanie szafek lub kapsuł na AED co poprawia widoczność oraz chroni urządzenie przed wilgocią, pyłem czy zniszczeniem. Miejsce przechowywania warto prawidłowo oznaczyć za pomocą znaków informacyjnych (piktogramów). Do mobilnego wykorzystywania AED zaleca się stosowanie walizek na defibrylator. 
Zobacz: szafki, uchwyty do defibrylatorów.

Rodzaj i budowa defibrylatora - jak go wybrać?

Defibrylator AED musi być dopasowany do specyfiki obiektu, a także miejsca jego przechowywania. W niektórych przypadkach będzie konieczne jego umieszczenie i użycie na zewnątrz - wówczas wymagana jest wodoodporna budowa defibrylatora. Natomiast sprzęt użytkowany w zakładzie przemysłowym powinien być odporny na takie czynniki jak zapylenie czy wstrząsy. W większości przypadków zaleca się też wybór modelu odpornego na uszkodzenia mechaniczne.

W zależności od potrzeb można wybrać półautomatyczne lub automatyczne działanie defibrylatora. W tym pierwszym przypadku ratownik sam decyduje, kiedy energia wstrząsu ma być dostarczona do mięśnia sercowego poszkodowanego. Urządzenie analizuje rytm serca pacjenta i przekazuje informacje na temat tego, czy należy dostarczyć energię elektryczną - dostarczenie wstrząsu odbywa się po naciśnięciu przycisku. Defibrylatory automatyczne dostarczają natomiast energię elektryczną samodzielnie, informując o tym, za ile sekund nastąpi wstrząs.

W miejscach, w których istnieje duże prawdopodobieństwo zaistnienia konieczności ratowania dziecka (np. w szkole, przedszkolu, sali zabaw), warto zainwestować w defibrylator ze specjalnym trybem pediatrycznym. Standardowe urządzenia są bowiem przystosowane tylko do stosowania u osób dorosłych i młodzieży.

Zobacz także:

PORADNIK - Jak używać defibrylatora AED?